Dịch giả Nguyễn Quốc Vượng cho rằng, nếu không cải cách căn bản thì môn lịch sử ở vào thế “tiến thoái lưỡng nan”, làm môn “bắt buộc” mà làm môn “bắt buộc” cũng không ổn.
Bạn đánh giá tầm quan trọng của lịch sử như thế nào?
Lịch sử – nếu được giảng dạy như một môn khoa học thực sự thì dù ở hoàn cảnh nào cũng có ý nghĩa vì nó giúp người dân hiểu được xã hội hiện tại, từ đó có thái độ và hành động phù hợp để cuộc sống và xã hội tốt đẹp hơn.
Nếu lịch sử là một ngành học được “chọn”, bạn nghĩ nó sẽ để lại những hậu quả gì?
Tất nhiên, nếu học lịch sử tốt, là một môn khoa học thì học sinh phổ thông vẫn phải học toán, lý, hóa, văn …
Nếu chỉ một tập hợp con học sinh học thì tất nhiên kéo theo nhiều hệ lụy, vì ở cấp THPT, kỹ năng lập luận của học sinh mới phát triển đầy đủ. Học sinh sẽ có cơ hội tìm hiểu sâu về lịch sử thông qua các chủ đề liên quan đến các vấn đề xã hội đương đại để chuẩn bị cho quyền công dân độc lập.
Nhưng nếu không đổi mới căn bản bộ môn Lịch sử thì “lựa chọn” là giải pháp để giải tỏa áp lực cho học sinh và cơ quan quản lý giáo dục.
Nhưng tôi không nghĩ rằng giải pháp này sẽ hiệu quả lâu dài. Nếu không có những cải cách căn bản thì môn lịch sử sẽ ở thế “tiến thoái lưỡng nan”, là môn học “không bắt buộc”, nếu không thay đổi là môn học “bắt buộc” thì không tốt.
Là người đã nghiên cứu, viết và dịch nhiều sách về Nhật Bản, ông có thể cho biết lịch sử của Nhật Bản? Họ dạy lịch sử như thế nào?
Ở Nhật Bản, có hai loại hình giáo dục lịch sử: giáo dục lịch sử truyền thống và giáo dục lịch sử nghiên cứu xã hội.
Giáo dục lịch sử truyền thống là loại hình lịch sử được giảng dạy dựa trên biên niên sử các sự kiện của trường chúng tôi.
Giáo dục lịch sử theo hình thức nghiên cứu xã hội là giáo dục lịch sử được chia thành các ngành và “ngược dòng”. Lịch sử chủ đề là lịch sử giao thông vận tải, lịch sử quần áo, lịch sử toàn cầu hóa, lịch sử ngôn từ… Lịch sử “ngược dòng” là lịch sử được thiết kế với những vấn đề của quá khứ làm nội dung của nó. Như một điểm khởi đầu để truy tìm lịch sử để giải thích và giải quyết nó.
Vì vậy, ở Nhật Bản, lịch sử được giảng dạy trong xã hội học ở các trường tiểu học, trong khi ở các trường trung học, xã hội học được chia thành “lĩnh vực địa lý”, “lĩnh vực lịch sử” và “lĩnh vực công dân.”
Trường tự chủ bố trí giảng dạy 3 môn này theo các phương thức khác nhau.
Thông thường, các trường sẽ dạy “Lịch sử”, “Địa lý” ở hai lớp đầu tiên và sau đó “Công dân” ở lớp cuối cùng (lớp 9). Mục đích là để học sinh có nền tảng kiến thức đã học để giải các bài toán tích hợp. Ở trường phổ thông, lịch sử sẽ là một môn học riêng biệt, được chia thành lịch sử thế giới và lịch sử Nhật Bản.
Các môn học này được chia thành Lịch sử Nhật Bản A, Lịch sử Nhật Bản B, Lịch sử thế giới A và Lịch sử thế giới B, với sự phân bố nội dung và phương pháp khác nhau cho học sinh lựa chọn.
Tất nhiên, môn lịch sử ở lớp này là bắt buộc đối với tất cả học sinh (tất cả học sinh đều thi, nhưng với các lựa chọn môn học khác nhau).
Việt Nam có thể học được bài học gì từ Nhật Bản?
Việt Nam có thể học rất nhiều, chẳng hạn, dạy lịch sử không phải là dạy lại nội dung thông tin trong sách giáo khoa để học sinh nhớ, hiểu và nhớ, mà là dạy học sinh cách nhà sử học làm việc và học tập để xây dựng hình ảnh lịch sử của riêng mình. Các phương pháp nghiên cứu xã hội cũng nên được sử dụng.
Từ trước đến nay, việc dạy học lịch sử ở nước ta nhìn chung vẫn chỉ là môn lịch sử thông thường. Nó lặp đi lặp lại và nhàm chán. Lý luận giáo dục lịch sử của Việt Nam khác xa thế giới. Các giáo viên lịch sử đại học và giáo viên lịch sử phải dám đối mặt với sự thật này để học hỏi và thay đổi.
Với tư cách là tác giả của những cuốn sách nổi tiếng như “Giáo dục Việt Nam học được gì từ Nhật Bản”, “Lịch sử không nhàm chán như tôi nghĩ”… anh có thể chia sẻ cách làm để học sinh tiếp xúc dễ dàng hơn. Và thích lịch sử hơn?
Để học sinh yêu thích môn lịch sử, giáo viên phải chủ động đưa nội dung sách giáo khoa phù hợp với nhận thức của học sinh (theo huyện, trường, lớp), đồng thời phải tự tìm tòi, khám phá để tìm ra những tài liệu trọng tâm. Học lịch sử phải gắn với tìm kiếm và xử lý tư liệu để học sinh có thể giải mã, đọc, hiểu và có ý thức khoa học về lịch sử.
Nếu chỉ thuần túy là truyền đạt kiến thức của giáo viên cho học sinh thì nó sẽ trở thành môn học nhồi nhét, bắt ép học thuộc lòng. Điều này gây bức xúc cho cả học sinh và giáo viên. Học sinh phải suy nghĩ và làm việc như những nhà sử học trẻ tuổi dưới sự hướng dẫn của giáo viên.
Giáo viên cũng cần tôn trọng cách diễn đạt của học sinh và tạo môi trường tranh luận dân chủ cho học sinh, từ đó nâng cao nhận thức lịch sử và hướng tới cách hiểu khoa học, thực nghiệm và logic hơn.
Từ kinh nghiệm của mình, theo bạn, điều quan trọng nhất để học sinh không còn “sợ” môn lịch sử là gì?
Đó là nhận thấy sự đa dạng trong nhận thức của học sinh về môn lịch sử nên chú trọng hướng dẫn học sinh sử dụng phương pháp của các nhà sử học và rèn giũa tư duy lịch sử, thay vì học thuộc lòng, học sinh có thể dễ dàng tham khảo qua sách báo và máy tính.
Cảm ơn rât nhiều!
Nhà nghiên cứu giáo dục, dịch giả Nguyễn Quốc Vượng đã dịch và là tác giả của khoảng 70 đầu sách về giáo dục, lịch sử và văn hóa. Một số cuốn tiêu biểu là:
– Sách dịch: cải cách giáo dục ở Việt Nam, quốc văn, gia thư …
– Sách viết: Đọc và những gian nan vượt ngàn dặm, giáo dục Việt Nam học gì từ Nhật Bản, giờ học lịch sử không nhàm chán như tôi nghĩ, nhìn từ xa về giáo dục Việt Nam, đi tìm ý tưởng giáo dục Việt Nam …
Giải thưởng: Cuốn sách “Giáo dục Việt Nam học được gì từ Nhật Bản” đạt giải Sách hay nhất năm 2020.
Đại biểu Nguyễn Anh Trí: Bộ trưởng nói đúng, nhưng những tủ sách như vậy đã trở thành gánh nặng cho người dân
Đại biểu Nguyễn Anh Trí muốn biết hàng năm nhiều trường có thể lựa chọn một bộ sách giáo khoa cho mỗi khối lớp. Ngoại trừ, …
Fan Zhongyi, đại biểu Quốc hội: Lịch sử quan trọng hơn trong bối cảnh toàn cầu hóa
Chia sẻ với báo chí thế giới và Việt Nam, TS. Phạm Trọng Nghĩa, Đại biểu Quốc hội Tỉnh Đoàn Lạng Sơn, chuyên trách UBND xã …