Tân Nhạc Việt Nam – Trường Ca-Tình Ca Phạm Duy & Thái Thanh

Bởi
Đọc những bài cùng chuỗi, xin click vào đây .
Chào những bạn ,

Tiếp theo “Rước Tình Về Với Quê Hương Hoàng Thi Thơ & Thúy Nga”, mình giới thiệu đến các bạn “Trường Ca-Tình Ca Phạm Duy & Thái Thanh” hôm nay.

Nhạc sĩ Phạm Duy (5 tháng 10 năm 1921 – 27 tháng 1 năm 2013), tên thật Phạm Duy Cẩn, là một nhạc sĩ, ca sĩ, nhà nghiên cứu nhạc. Ông được coi như một trong những nhạc sĩ lớn nhất của nền Tân Nhạc Việt Nam với lượng sáng tác đồ sộ cũng như đa dạng về thể loại, trong đó có rất nhiều ca khúc trở nên kinh điển và quen thuộc với người Việt. Nhạc của ông thường kết hợp những yếu tố của âm nhạc cổ truyền Việt Nam với các trào lưu, phong cách mới, tạo nên nhiều tác phẩm có tính đột phá, giàu ảnh hưởng đối với các nhạc sĩ thuộc nhiều thế hệ.

Ngoài sáng tác và màn biểu diễn, ông còn có những khu công trình khảo cứu về Âm Nhạc Việt Nam có giá trị. Ông từng giữ chức giáo sư nhạc ngữ tại trường Quốc Gia Âm nhạc TP HCM. Với hơn 70 năm sự nghiệp, trải qua nhiều tiến trình lịch sử dân tộc quan trọng của quốc gia, ông được coi là cây đại thụ của nền Âm Nhạc Việt Nam. Tuy vậy cạnh bên đó, những quan điểm nhìn nhận về ông cũng độc lạ, đa phần là do những yếu tố chính trị .
Khởi đầu sự nghiệp âm nhạc trong gánh hát Đức Huy với vai trò Phó quản trị và ca sĩ hát lưu động. Từng tham gia Kháng chiến chống Pháp một thời hạn trước khi vào miền Nam để liên tục tự do hoạt động giải trí âm nhạc. Phạm Duy là một tên tuổi lớn và đầy tác động ảnh hưởng tại miền Nam Việt Nam với những hoạt động giải trí tích cực dành cho cả âm nhạc và chính trị, và những hoạt động giải trí này còn tiếp nối sau quá trình 1975, khi ông di tán sang Hoa Kỳ. Vì nguyên do chính trị, nhạc của ông bị cấm trọn vẹn tại miền Bắc Việt Nam sau 1954, và toàn Việt Nam sau 1975 .
Năm 2005, sau nhiều lần về thăm quê nhà, ông chính thức trở lại Việt Nam sống và từ đó, 1 số ít ca khúc của ông mới khởi đầu được phép thông dụng lại. Tính cho tới tháng 1 năm năm trước, có 244 ca khúc của ông được cấp phép lưu hành ( trong số đó có 53 ca khúc ngoại bang do ông đặt lời Việt ), trong số khoảng chừng 1000 sáng tác của ông .
Sinh ra trong một mái ấm gia đình văn nghiệp, cha ông là Phạm Duy Tốn thường được coi như là nhà văn xã hội tiên phong của nền “ Văn Học Mới ” đầu thế kỷ 20. Anh của ông là Phạm Duy Khiêm, giáo sư thạc sĩ, cựu Đại Sứ Việt Nam Cộng Hòa tại Pháp, văn sĩ Pháp Văn, tác giả những cuốn Légendes des terres sereines, Nam et Sylvie, De Hanoi à Lacourtine .
Lúc nhỏ, ông là cậu bé hiếu động, tính tình “ văng mạng, bất cần đời ”, tuy nhiên lại thích diễn kịch, làm trò, và mê nhạc. Ông biết dùng Guitar, Mandolin để chơi nhạc Tây Âu, cạnh bên đó còn tiếp thu những nhạc điệu Dân ca miền Bắc, hay những bài ca Huế như Nam Ai, Nam Bình, Tứ Đại Cảnh … Ngoài nền văn hóa truyền thống mang tính nhân bản của Pháp, ông còn được tiếp xúc với văn hóa truyền thống truyền thống, qua những tác phẩm của cha Phạm Duy Tốn, hay cuốn “ Tục ngữ phong dao ” của người anh họ Nguyễn Văn Ngọc .
Về học vấn, NS Phạm Duy chỉ có bốn năm tiểu học và một năm trung học, nhưng những bài học kinh nghiệm trong những sách Quốc Văn Giáo Khoa Thư, Luân Lý Giáo Khoa Thư, đã in đậm trong tâm hồn ông trước khi bước vào xã hội, hình thành cho ông một ý niệm về “ đức độ của con người Việt Nam ” mà ông nhấn mạnh vấn đề là “ con người ở nông thôn ”, chứ “ không phải ở thành thị ”. Ông học vỡ lòng tại trường Hàng Thùng, học Tiểu học tại trường Hàng Vôi. Tính ông nghịch ngợm, học không giỏi, thường hay bị phạt. Đến năm 13 tuổi ( 1934 ), vào được lớp nhất, ông mới học giỏi dần, trở thành một trong những học viên xuất sắc ưu tú của lớp, nhất là môn đọc thơ tiếng Pháp .
Năm 1936, ông vào học trường Thăng Long, một trường trọng điểm của thời kỳ kháng chiến. Thầy dạy ông có những nhân vật nổi tiếng như : Trần Văn Tuyên, Phan Anh, Khuất Duy Tiến. Trong đám bạn cùng lớp có người sau này trở thành nhà thơ như Quang Dũng. Một năm học trung học giúp ông hấp thụ thêm những cái hay cái đẹp của nền văn chương Pháp, của Victor Hugo, André Chenier, Alfred de Vigny, Bernadin de Saint Pierrre …
Năm 1940, nghe lời bè bạn, ông theo học dự thính hội họa tại trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, học thầy Tô Ngọc Vân, cùng lớp với Bùi Xuân Phái, Võ Lăng … Tuy nhiên ông sớm nhận ra mình không có niềm đam mê thật sự so với hội họa. Ông cũng trải qua nhiều việc làm khác như phụ gánh xiếc, thợ sửa radio, coi sóc trang trại … tại nhiều tỉnh thành, nhưng đều bỏ nghề và dời chỗ ở sau một thời hạn ngắn. Tuy rằng không có nghề nào lâu bền hơn, nhưng việc sống ở nhiều nơi, trải qua nhiều thực trạng sống khác nhau cũng là những vật liệu quan trọng giúp ích cho sự nghiệp âm nhạc sau này. Cùng với tiến trình long dong vô định này, ông cũng dần nhận ra niềm đam mê âm nhạc của mình. Phạm Duy tự mày mò học nhạc cổ xưa, rồi tập tành sáng tác. Trong cuộc sống của mình, ông chưa từng học chính quy một trường học âm nhạc nào .
Năm 1941, ông thành ca sĩ hát tân nhạc trong gánh hát cải lương Đức Huy – Charlot Miều. Thời kỳ hát rong, Phạm Duy được gặp gỡ nhiều tên tuổi lớn như thi sĩ Lưu Trọng Lư, nhạc sĩ Lê Thương, Lê Xuân Ái, Văn Đông … và nhạc sĩ Văn Cao, người sau này trở thành bạn thân thương trong đời sống lẫn trong âm nhạc. Thời kỳ này, ngoài việc cùng Văn Cao la cà những chốn ăn chơi, thì ông cũng giúp sức cho Văn Cao trong việc soạn nhạc, cùng Văn Cao sáng tác những tác phẩm “ Bến Xuân ”, “ Suối Mơ ” .
Năm 1942, ông khởi nghiệp sáng tác nhạc với tác phẩm hoàn hảo đầu tay là “ Cô Hái Mơ ”, phổ từ thơ Nguyễn Bính, trong thời kỳ trào lưu Tân Nhạc khởi đầu nở rộ .
Năm 1945, xảy ra nạn đói, Phạm Duy rời nhà cũ đi long dong nhiều nơi. Ngày 9 tháng 3 năm 1945, ngày Nhật thay máu chính quyền Pháp, ông cùng hai kép trong gánh hát Đức Huy bị bắt vào tù khi đang lưu diễn ở Cà Mau. Cũng năm này ông theo kháng chiến, trở thành cán bộ văn nghệ của Việt Minh và là một trong những nhạc sĩ thành công xuất sắc nhất lúc đó .
Năm 1949 ông lập mái ấm gia đình với ca sĩ Thái Hằng tại chiến khu Việt Bắc, người chủ trì của hôn lễ này là tướng Nguyễn Sơn .
Năm 1951, do không phục Việt Minh, ông bỏ về TP.HN. Sau khi sinh con đầu lòng Duy Quang, ông đưa mái ấm gia đình di cư vào Nam, sinh sống tại TP HCM. Cuối năm 1951, bị một số ít nhạc sĩ ghen tị tố cáo là có quan hệ với Việt Minh, ông cùng với Lê Thương và Trần Văn Trạch bị bắt giam ở khám Catinat, TP HCM trong 120 ngày .
Năm 1953, ông qua Pháp học dự thính hai năm về âm nhạc, tại đây ông quen với Trần Văn Khê, người sau này trở thành Giáo sư. Hai năm sau, ông về Việt Nam thì quốc gia đã chia cắt sau hiệp định Genève. Từ đó ông ở miền Nam liên tục sáng tác và trình diễn trong “ Ban Hợp Ca Thăng Long ” cùng với Thái Thanh, Hoài Nam, Hoài Bắc, Hoài Trung tại phòng trà Đêm Màu Hồng. Thời gian này ông cũng có những hoạt động giải trí trong ngành sân khấu và thông tin đại chúng, như viết nhạc kịch, viết nhạc cho phim và cộng tác với Đài Phát Thanh TP HCM .
Năm 1956, xảy ra vụ ngoại tình giữa ông và người vợ ( ca sĩ Khánh Ngọc ) của em vợ ( nhạc sĩ Phạm Đình Chương ), vấn đề trở thành một scandal lớn gây rối loạn trên những báo chí truyền thông Hồ Chí Minh và cả TP.HN thời ấy. Đây là một “ mối tình cấm ”, “ cả gan ” luôn làm ông “ buồn rầu khi phải nhắc lại ” vì đã làm buồn lòng người vợ ( ca sĩ Thái Hằng ), người em vợ ( nhạc sĩ Phạm Đình Chương ), và vì biết rằng “ những đổ vỡ kia không thể nào hàn gắn lại được ”. Sau vụ tăm tiếng trên, ông không còn hợp tác với Ban Hợp Ca Thăng Long nữa .
Gia đình ông chuyển đến căn nhà nhỏ ở cư xá Chu Mạnh Trinh ở ngã tư Phú Nhuận, nơi có nhiều mái ấm gia đình nghệ sĩ tới ở, như mái ấm gia đình Nguyễn Mạnh Côn, Năm Châu, Duyên Anh, Hồ Anh, Anh Ngọc, Trần Ngọc, Hoàng Nguyên, Minh Trang, Kim Tước. Không còn hợp tác với bang Thăng Long, Phạm Duy vào thao tác ở Trung Tâm Điện ảnh. Thời gian này ông hay lui tới quán Chùa ( La Pagode ), gặp gỡ Vũ Khắc Khoan, Cung Trầm Tưởng, Võ Đức Diên, Mặc Thu, Tạ Tỵ, Lê Ngộ Châu … Ông được Võ Đức Diên và những bạn hữu trợ giúp đi một chuyến từ Hồ Chí Minh ra vĩ tuyến 17 để triển khai xong nốt “ Trường Ca Con Đường Cái Quan ” .
Thập niên 1960, sau khi Việt Nam Cộng Hoà được nhiều quốc gia thân Mỹ công nhận, cùng với những bạn nghệ sĩ khác, Phạm Duy được cử đi Philippins, Nhật Bản, xứ sở của những nụ cười thân thiện để ra mắt Văn Nghệ Việt Nam. Và với không ít kinh nghiệm tay nghề bang giao, ông thường xuất hiện trong những buổi đón rước những phái đoàn văn nghệ quốc tế, như đoàn vũ trống của Nước Hàn, đoàn Moral Rearmement của Mỹ … Nhờ đó ông có dịp trao đổi tài liệu âm nhạc với những văn nghệ sĩ quốc tế .
Năm 1965, ông tham gia “ Phong Trào Du Ca ” với Nguyễn Đức Quang, Giang Châu, Ngô Mạnh Thu … đi nhiều nơi tại miền Nam Việt Nam để thông dụng những ca khúc nói lên thân phận của tuổi trẻ thời đó .
Năm 1966, ông được Văn Phòng Giáo Dục Văn Hóa của Bộ Ngoại Giao Mỹ mời sang vương quốc này, tại đây ông được mời du lịch thăm quan những đài truyền hình, nhạc hội, đến ở trong mái ấm gia đình nghệ sĩ The Beers Family, Petersburg. Ông được đài Channel 13 với Steve Addiss và Bill Crofut, mời tham gia chương trình Dân Ca của Pete Seeger, nhạc sĩ phản chiến số một của Hoa Kỳ. Bốn năm sau ông lại qua Hoa Kỳ lần nữa để làm cố vấn cho Bộ Thông Tin Hoa Kỳ để “ giải độc dư luận Mỹ ”. Tại đây ông mới biết thêm thông tin về vụ Thảm sát Mỹ Lai, và phản ứng của ông là ca khúc “ Kể Chuyện Đi Xa ”. Ông cũng hát nhiều ca khúc phản chiến tại những show truyền hình, sân khấu ở Mỹ .
Cuối thập niên 1960, ban nhạc mái ấm gia đình “ The Dreamers ” của những con ông sinh ra, ông cùng ban này đi màn biểu diễn tại những phòng trà, nhà hàng quán ăn Hồ Chí Minh. Đây cũng là thời hạn băng Cassette phổ cập, giúp ông có được nhiều khoản thu nhập từ tiền tác quyền, trở nên phong phú .
Từ 1970 tới 1975, với nhiều diễn biến lớn diễn ra tại Việt Nam, đời sống cũng như việc làm của ông cũng có nhiều không ổn định. Những ngày cuối tháng 4 năm 1975, trước việc quân Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa vào miền Nam, Phạm Duy quyết định hành động đưa mái ấm gia đình sơ tán ra quốc tế. Ngày 28 tháng 4, ông và vợ, hai con gái được máy bay của Mỹ đem đi .
Trải qua nhiều khó khăn vất vả của hành trình dài sơ tán, ông và mái ấm gia đình cũng không thay đổi, cư ngụ tại Thành phố Midway, Quận Cam, California. Thời kỳ này ông vẫn liên tục sáng tác, trình diễn và tổ chức triển khai cũng như tham gia những đêm nhạc về mình .
Năm 1990, ông khởi đầu viết hồi ký, khi hoàn tất chia làm 4 cuốn .
Năm 1999, vợ ông là bà Thái Hằng qua đời, sự kiện này khiến ông bị cao huyết áp phải đi nằm bệnh viện một thời hạn dài. Sau năm này, ông quyết định hành động thực thi những chuyến về thăm quê nhà sau 25 năm xa cách .
Tháng 5 năm 2005, ông chính thức quay trở lại Việt Nam, mua nhà sống tại Quận 11, Thành phố Hồ Chí Minh cùng những con trai Duy Quang, Duy Cường. Tháng 7 cùng năm, lần tiên phong kể từ năm 1975, 9 bài hát của ông được cấp phép thông dụng. Thời kỳ này ông vẫn hoạt động giải trí âm nhạc, tuy sức khỏe thể chất đã có tín hiệu giảm sút, nhiều bệnh được phát hiện ra .
Ngày 27 tháng 1 năm 2013, sau một thời hạn nằm viện, ông qua đời, một tháng sau cái chết của con cả ông là ca sĩ Duy Quang. Tang lễ của ông được tổ chức triển khai tại nhà riêng và được an táng tại Công Viên Nghĩa Trang Tỉnh Bình Dương vào ngày 3 tháng 2 năm 2013 .
Gia đình Phạm Duy có nhiều người nổi tiếng trong lãnh vực nghệ thuật và thẩm mỹ, ngoài người cha Phạm Duy Tốn và anh trai Phạm Duy Khiêm là những nhà văn có tiếng, còn có anh thứ Phạm Duy Nhượng cũng là một nhạc sĩ, tác giả ca khúc Tà Áo Văn Quân. Một người anh họ của ông là học giả Nguyễn Văn Ngọc, tác giả cuốn “ Tục Ngữ Phong Dao ”. Học giả Trần Trọng Kim từng nhận ông làm con nuôi .
Đến khi lập mái ấm gia đình, ngoài vợ ông là ca sĩ Thái Hằng, còn có em vợ ông là danh ca Thái Thanh, anh vợ và em vợ là những nhạc sĩ Phạm Đình Chương, nghệ sĩ Phạm Đình Sỹ, ca sĩ Phạm Đình Viêm tức Hoài Trung của “ Ban Hợp Ca Thăng Long ”. Các con ông được ông hướng dẫn theo nghiệp nhạc, đều có thành công xuất sắc trong nghành của mình : con trai cả là ca sĩ Duy Quang, rồi đến nhạc sĩ hòa âm Duy Cường, con gái là những ca sĩ Thái Hiền, Thái Thảo .
Ngoài ra hoàn toàn có thể kể đến những ca sĩ Tuấn Ngọc, chồng của Thái Thảo, tức con rể Phạm Duy ; những cháu gái như ca sĩ Ý Lan, con gái của Thái Thanh, và Mai Hương, con gái Phạm Đình Sỹ .
Thời gian khi đã vào nghề sáng tác, Phạm Duy cũng duy trì việc làm ca hát của mình, nhưng không đều đặn. Tiếng hát của ông từng được phát trên những đài truyền thanh, truyền hình lớn trên Nam Việt cũng như quốc tế. Ông đi hát rong cùng James Durst, Pete Seeger trong những chương trình giao lưu văn hóa truyền thống Việt Mỹ, hay những chương trình nhạc phản chiến, trào lưu du ca. Bên cạnh đó, Phạm Duy còn tự thâu âm những băng nhạc Tục ca, Tâm ca, Vỉa hè ca, Ngục ca và trong tiến trình đầu lưu vong ở Hải Ngoại, là hát rong trong nhóm nhạc “ Gia đình Phạm Duy ”, cùng với Thái Hằng, Thái Hiền .
Ca khúc đầu tay của Phạm Duy là “ Cô Hái Mơ ”, một ca khúc phổ từ thơ Nguyễn Bính. Tới năm 1944, ông cho sinh ra bài “ Gươm Tráng Sĩ ”, một ca khúc gắn với sự tích Hồ Hoàn Kiếm, và là ca khúc tiên phong được ông viết cả lời lẫn nhạc .
Bên cạnh đó là những bài nhạc tình lãng mạn đầu tay : “ Cô Hái Mơ ”, “ Cây Đàn Bỏ Quên ”, “ Khối Tình Trương Chi ”, “ Tình Kỹ Nữ ”, “ Tiếng Bước Trên Đường Khuya ” …
Năm 1947, Phạm Duy bắt đầu sáng tác nhạc mang âm hưởng dân ca, mà theo ông : “ Tôi nghĩ rằng tôi là người Việt Nam, nếu tôi muốn được gọi là một Nhạc sĩ Việt Nam, thì tôi phải làm nhạc Dân Ca. Đó là chuyện rất giản dị và đơn giản … Tôi phải khởi sự sáng tác của tôi bằng những bản nhạc mang ý thức Việt Nam và với vật liệu của Việt Nam nữa ”, từ đó ông cho sinh ra thể loại mà ông gọi là “ Dân Ca Mới ” : “ Nhớ Người Thương Binh ” ( 1947 ), “ Dặn Dò ”, “ Ru Con ”, “ Mùa Đông Chiến Sĩ ”, “ Nhớ Người Ra Đi ”, “ Người Lính Bên Tê ”, “ Tiếng Hát Sông Lô ”, “ Nương Chiều ” … Những bài này được ông sáng tác dựa trên 2 tiêu chuẩn :

1 – Nét nhạc vẫn dùng âm giai ngũ cung cố hữu nhưng áp dụng nhạc thuật chuyển hệ làm cho giai điệu không nằm chết trong một ngũ cung nào đó như trong dân ca cổ mà chạy dài trên nhiều hệ thống ngũ cung khác nhau;

2 – Lời ca tuy nằm trong thể thơ lục bát, nhưng có nhiều khi được biến thể, do đó tiết điệu cũng theo âm tiết của lời ca mà trở nên phong phú hơn.

Năm 1952, “ Tình Hoài Hương ” sinh ra tại TP HCM, khởi xướng cho khuynh hướng sáng tác “ Tình Ca Quê Hương ” : “ Sau khi nói lên vinh quang và nhọc nhằn của dân tộc bản địa với nhạc kháng chiến, giờ đây tôi đi vào tình tự quê nhà … ” Ca khúc tiếp theo là “ Tình Ca ” ; hai bài này được mọi người yêu thích và nằm trong những tác phẩm tiêu biểu vượt trội nhất nói về quê nhà .
Phạm Duy tiếp nối thể loại “ Tình Ca Quê Hương ” bằng một thể loại mà ông gọi là “ Tình Tự Dân Tộc ”, mở màn từ năm 1954, với bộ ba “ Bà Mẹ Quê ”, “ Em Bé Quê ”, “ Vợ Chồng Quê ”, được thiết kế xây dựng bằng nhạc thuật dân ca trước đây, những bài này thông dụng tại miền Nam và theo Phạm Duy : “ nó được những lớp nhạc sĩ trẻ như Hoàng Thi Thơ, Lam Phương, Duy Khánh, Trần Thiện Thanh tức Nhật Trường … hưởng ứng để soạn ra những bài mà họ gọi là “ Dân Ca Mambo Bolero ” .
Giai đoạn này ông vẫn liên tục với những bài dân ca mới : “ Đố Ai ”, “ Nụ Tầm Xuân ”, “ Ngày Trở Về ”, “ Người Về ”, “ Tình Nghèo ” … Bên cạnh đó là “ Thuyền Viễn Xứ ”, “ Viễn Du ”, “ Hẹn Hò ”, nói về sự chia lìa quê nhà, chia lìa đôi lứa trong những ngày quốc gia Việt Nam sắp sửa chia đôi bởi hiệp định Geneva .. Ngoài ra còn có những ca khúc lấy cảm hứng từ vạn vật thiên nhiên : “ Xuân Ca ”, “ Dạ Lai Hương ”, “ Xuân Thì ” …
Từ sau hiệp định Genève cho đến năm 1975, do thực trạng chính trị, sự nghiệp của Phạm Duy hầu hết tăng trưởng ở miền Nam Việt Nam. Đây là quá trình tỏa nắng rực rỡ, quan trọng và có ảnh hưởng tác động lớn trong sự nghiệp của ông, với sự đi sâu vào những chủ đề tình cảm, tâm tư nguyện vọng, cạnh bên đó là những đề tài mới mẻ và lạ mắt cũng như những ca khúc có vấn vương tới chính trị .
Trong thời hạn du học Pháp ( 1952 – 1954 ), ông thai nghén bản Trường Ca tiên phong của mình, “ Trường Ca Con Đường Cái Quan ”, với ý phản đối hiệp định Genèva chia đôi quốc gia. Sau khi du học, ông về Việt Nam liên tục sáng tác, ngoài 1 số ít bài mang âm hưởng dân ca, ông liên tục đi sâu vào nhạc tình yêu đôi lứa, qua nhiều cung bậc niềm hạnh phúc, đau khổ, nhớ thương : “ Đừng Xa Nhau ”, “ Ngày Đó Chúng Mình ”, “ Tìm Nhau ”, “ Thương Tình Ca ”, “ Kiếp Nào Có Yêu Nhau ”, “ Mưa Rơi ”, “ Đường Em Đi ”, “ Còn Gì Nữa Đâu ” …. Và từ đó đi sâu hơn vào việc khai thác những trạng thái tâm tưởng, với những bài hát nói về “ Tình yêu – Sự đau khổ – Cái chết ”, ba điều quan trọng nhất lúc đó của ông, những ca khúc quan trọng của quá trình này hoàn toàn có thể kể đến : “ Nước Mắt Rơi ”, “ Đường Chiều Lá Rụng ”, “ Tạ Ơn Đời ”, “ Một Bàn Tay ” .
Năm 1963, ông khởi sự sáng tác tác phẩm “ Trường Ca Mẹ Việt Nam ”, đây là trường ca thứ hai sau “ Trường Ca Con Đường Cái Quan ” hoàn tất trước đó vài năm. Đây được coi như hai tác phẩm lớn và thành công xuất sắc không riêng gì trong tác phẩm của ông, mà còn trong nền âm nhạc Việt .
Năm 1973, lúc “ Phong Trào Nhạc Trẻ ” lên cao, ông cùng với ca sĩ Thanh Lan và nhạc sĩ Ngọc Chánh đi dự “ Đại Hội Âm Nhạc Quốc Tế ” tại Tokyo, Nhật. Bản “ Tuổi Biết Buồn ” của ông được lọt vào vòng chung kết. Thập niên 1970 với sự tham gia văn nghệ của những con Duy Quang, Thái Hiền, ông có thêm những tình ca nhẹ nhàng lãng mạn thích hợp với tuổi người trẻ tuổi, sinh viên như “ Trả Lại Em Yêu ”, “ Con Đường Tình Ta Đi ”, “ Thà Như Giọt Mưa ” … .
Ngoài việc tự sáng tác nhạc và lời, ông cũng không quên phổ thơ người khác thành những tác phẩm được phần đông người yêu quý, như những bài “ Ngày Xưa Hoàng Thị ”, “ Đưa Em Tìm Động Hoa Vàng ”, tập nhạc “ Đạo Ca ” ( phổ thơ Phạm Thiên Thư ), “ Thà Như Giọt Mưa ”, “ Cô Bắc Kỳ Nho Nhỏ ”, “ Em Hiền Như Ma-soeur ” ( phổ thơ Nguyễn Tất Nhiên ), “ Tiễn Em ”, “ Mùa Thu Paris ” ( phổ thơ Cung Trầm Tưởng ) … Và cạnh bên đó, ông còn đặt lời Việt cho những ca khúc quốc tế, đó là những bài nhạc mới của “ Phong Trào Nhạc Trẻ ”, hay những bản nhạc xưa hơn, và cả nhạc bán cổ xưa. Nhiều ca khúc do ông đặt lời được coi là thành công xuất sắc như : “ Dạ Khúc ” ( Stanchen của Schubert ), “ Mơ Mộng ” ( Dreaming của Schumann ), “ Khi Xưa Ta Bé ” ( Bangbang ) …
Một thể loại cũng mang lại thành công xuất sắc cho ông trong quá trình cuộc chiến tranh nước Việt, đó là những ca khúc nói về tâm tư nguyện vọng của dân cư, người lính trong cuộc cuộc chiến tranh Việt Nam như “ Kỷ Vật Cho Em ”, “ Khi Tôi Về ”, “ Tình Khúc Trên Chiến Trường Tồi Tệ ”, những ca khúc mang tính phản chiến như “ Giọt Mưa Trên Lá ”, “ Chuyện Hai Người Lính ”, “ Thầm Gọi Tên Nhau ”, “ Tưởng Như Còn Người Yêu ”. Ông cũng tham gia “ Phong Trào Du Ca Việt Nam ” với nhiều ca khúc điển hình nổi bật như “ Việt Nam Việt Nam ”, “ Trả Lại Tôi Tuổi Trẻ ”, “ Du Ca Mùa Xuân ”, và xuất bản với trào lưu này tập nhạc “ Hoan Ca ” gồm có những thể loại : “ Bình Ca ”, “ Nữ Ca ”, “ Đồng Dao ” .
NS Phạm Duy rời Việt Nam vào ngày 27 tháng 4 năm 1975 qua đường vượt biên giới. Trong 30 năm xa quê nhà, sự nghiệp âm nhạc của ông vẫn liên tục tăng trưởng qua nhiều đề tài, thể loại mới, tuy rằng lúc này nhạc của ông bị cấm ở Việt Nam, chỉ phổ cập trong hội đồng nhỏ ở hải ngoại. Giai đoạn đầu, có một thời hạn ông cùng những con và ca sĩ Khánh Ly đi hát tại những trại tị nạn cho người Việt lưu vong. Bên cạnh đó là in sang những băng nhạc, soạn sách dạy nhạc để kiếm tiền. Sau khi đủ vốn liếng và tự tin, ông rủ Steve Addiss, Bill Crofut, James Durst … đi hát rong tại những quán cafe, trường Đại Học, câu lạc bộ ở những thành phố Mỹ. Sau đó ông xây dựng gánh hát Gia Đình Phạm Duy ( The Pham Duy family singers ), khởi đầu mở những chương trình ca nhạc cũng như nhận lời mời đi diễn tại những sự kiện âm nhạc .
Phạm Duy cũng khởi đầu quy trình tiến độ sáng tác mới của mình từ những ngày đầu ở Mỹ. Tác phẩm gần như xuyên suốt thời kỳ này, là tổ khúc “ Bầy Chim Bỏ Xứ ”, thai nghén từ năm 1975 và hoàn tất năm 1990, gồm 18 khúc nhạc dài ngắn, ẩn dụ về hình ảnh của những người Việt phải rời bỏ quốc gia và kỳ vọng vào tương lai đoàn viên, qua hành trình dài ra đi và trở lại của đàn chim
Thời kỳ năm 1982 ông hoàn thành xong những tác phẩm chính : “ Trường Ca Hàn Mặc Tử ” ( cuối năm 1993 ), là loại “ nhạc siêu thực ” phổ từ những bài thơ của Hàn Mặc Tử. “ Thiền Ca ”, với phụ đề “ Hát Trên Đường Về ” sinh ra để “ hy vọng mọi người Việt Nam quay trở lại với ba đạo gốc ”. Và “ Rong Ca ”, gồm 10 bài : Là cuộc “ thong dong đi trên con đường dẫn tới những năm 2000 ”, với những tâm sự của người tình già ( “ Người Tình Già Trên Đầu Non ” ), với ý nguyện hóa giải quá khứ ( “ Ngụ Ngôn Mùa Xuân ” ), chôn chặt quá khứ trong “ Mộ Phần Thế Kỷ ”, hứa hẹn trở lại trong “ Hẹn Em Năm 2000 ”, đặt những yếu tố cho thế kỷ mới ( “ Mẹ Năm 2000 ” ), và cái nhìn sáng sủa hơn vào đời sống : “ Nắng Chiều Rực Rỡ ”. Theo NS Phạm Duy, NS Trịnh Công Sơn chính là người giúp ông thông dụng “ Rong Ca ” tại Việt Nam, qua hình thức một băng cassette xách tay .
Sau nhiều lần về thăm quê nhà, NS Phạm Duy chính thức trở về định cư tại Việt Nam ngày 17 tháng 5 năm 2005, với sự được cho phép của nhà cầm quyền Việt Nam đương thời. Sự kiện này được những giới truyền thông online trong nước lẫn hải ngoại chăm sóc đặc biệt quan trọng. Báo chí Việt Nam nhận xét đó là “ nhịp cầu nối quê nhà với người Việt xa xứ ”, “ niềm vui thống nhất lòng người ”, còn Phạm Duy nói cuộc quay trở lại này là “ lá rụng về cội ”. Bên cạnh đó, sự kiện này còn gặp phải sự phản đối của một số ít người Việt hải ngoại, vì họ cho rằng ông đã về phe cộng sản .
Công ty Phương Nam cũng nhân ngày này, đã đứng ra mua bản quyền hàng loạt nhạc phẩm của ông trong vòng 10 năm với giá hơn 400 nghìn US đôla .

Người được coi là thành công nhất với nhạc Phạm Duy cho đến nay là Danh ca Thái Thanh. Thái Thanh hát nhạc Phạm Duy từ những ngày đầu ông sáng tác, bà đã biểu diễn và ghi âm hàng trăm bài. Từ những ca khúc cho quê hương như “Tình Ca”, “Nhớ Người Thương Binh”, “Người Về”, “Về Miền Trung”, “Quê Nghèo”, “Tình Hoài Hương”…, những bài có âm điệu phức tạp như “Đường Chiều Lá Rụng”, “Chiều Về Trên Sông”… đến tình ca đôi lứa như “Ngày Xưa Hoàng Thị”, “Nghìn Trùng Xa Cách”, “Kiếp Nào Có Yêu Nhau”, “Trả Lại Em Yêu”, “Đừng Xa Nhau”…

Giọng hát của bà, với “ phong thái hàn lâm ” trên “ vật liệu dân ca ”, rất tương thích với loại tân nhạc thiết kế xây dựng trên “ hơi thở nhạc dân tộc bản địa ” của Phạm Duy. “ Nhạc Phạm Duy + giọng hát Thái Thanh ” là sự tích hợp tiêu biểu vượt trội nhất của Tân Nhạc Việt Nam suốt nhiều thập kỷ .
Sau Thái Thanh, phải nói đến ca sĩ Duy Quang, con trai Phạm Duy và cũng là một trong những người trình diễn nhiều ca khúc của Phạm Duy nhất. Duy Quang mở màn nổi tiếng từ những ca khúc dành cho sinh viên, phổ thơ Nguyễn Tất Nhiên. Thời gian sau biến cố 1975, anh liên tục hát những ca khúc về tình yêu, thân phận, tâm linh, và cả nhạc mang yếu tố chính trị. Đến khi Thái Thanh ngưng hoạt động giải trí, Duy Quang là người đã liên tục dòng nhạc Phạm Duy với vai trò trụ cột của những đêm nhạc Phạm Duy, và cũng là giọng hát chính của những đĩa hát “ Ngục Ca ”, “ Thiền Ca ”, “ Kiều Ca ” .

Danh ca Thái Thanh (tên thật: Phạm Thị Băng Thanh; sinh ngày 5 tháng 8 năm 1934 tại Hà Nội), được mệnh danh là “Tiếng Hát Vượt Thời Gian”. Bà đi hát từ thuở thiếu niên trong “Ban Hợp Ca Thăng Long” của gia đình bà tại các tụ điểm văn nghệ ở Hà Nội, và thành danh từ thập niên 1950.

Bà thường được coi như là “ Đệ Nhất Danh Ca ” của dòng Nhạc Tiền Chiến cũng như Nhạc Tình Ca ở miền Nam tiến trình 1954 – 1975, và tên tuổi của bà cũng đặc biệt quan trọng gắn liền với những nhạc phẩm của NS Phạm Duy. Bà không theo học một lớp thanh nhạc chuyên nghiệp nào, chỉ tự luyện giọng từ nhỏ theo những lối dân ca của đồng bằng Bắc Bộ và những sách nhạc tiếng Pháp, về sau đã tạo ra một phe phái riêng hòa trộn giữa đặc thù “ Opera Tây Phương ” với “ Dân Nhạc Việt Nam ”, ảnh hưởng tác động tới nhiều nữ ca sĩ giọng cao của thế hệ sau như Mai Hương, Quỳnh Giao, Ánh Tuyết …
Sau biến cố 30 tháng 4 năm 1975 bà ở lại Việt Nam cho đến năm 1985 thì chuyển sang định cư ở Hoa Kỳ. Tại đây bà liên tục trình diễn và thâu âm cho đến khi bà công bố giải nghệ vào năm 2002 .
Bà sinh ra trong một mái ấm gia đình có truyền thống lịch sử văn nghệ. Cha của bà là ông Phạm Đình Phụng, có 2 vợ, vợ trước sinh ra Phạm Đình Sỹ và Phạm Đình Viêm, vợ sau sinh ra Phạm Thị Quang Thái ( Ca sĩ Thái Hằng ), Phạm Đình Chương và con út là Phạm Thị Băng Thanh .
Năm 1946, Phạm Thị Băng Thanh tản cư cùng mái ấm gia đình vào Chợ Đại, Thanh Hóa vùng kháng chiến nơi bà mở màn hát lúc 14 tuổi. Cũng năm này ca sĩ Thái Hằng và nhạc sĩ Phạm Duy thành hôn với nhau. Năm 1950 thì mái ấm gia đình Phạm Duy di chuyển về TP. Hà Nội rồi chuyển vào TP HCM, Thái Thanh cũng đi theo .
Năm 1956, Thái Thanh kết hôn với tài tử Lê Quỳnh tại TP HCM. Năm 1965 bà ly dị Lê Quỳnh sau khi đã có chung với nhau 3 con gái và 2 con trai .
Gia đình Thái Thanh có nhiều người thành danh trong nghành âm nhạc, ngoài Thái Thanh ra, thì chị của bà, Phạm Thị Quang Thái, cũng là ca sĩ nổi tiếng với nghệ danhThái Hằng. Phạm Đình Chương, anh bà cũng là một nhạc sĩ lớn của Tân Nhạc Việt Nam và cũng là một ca sĩ với nghệ danh Hoài Bắc. Người anh cùng cha khác mẹ Phạm Đình Viêm được biết đến nhiều với nghệ danh Hoài Trung. Thái Thanh, Thái Hằng, Hoài Bắc, Hoài Trung đều hát trong “ Ban Hợp Ca Thăng Long ” nổi tiếng thời bấy giờ .
Thái Thanh trở thành em vợ của nhạc sĩ Phạm Duy sau khi ông cưới ca sĩ Thái Hằng làm vợ, nên bà cũng là dì của những ca sĩ Duy Quang, Thái Hiền, Thái Thảo sau này. Ngoài ra bà còn là cô ruột của ca sĩ Mai Hương, con gái của nhạc sĩ Phạm Đình Sỹ và kịch sĩ Kiều Hạnh .
Thái Thanh có với tài tử Lê Quỳnh 5 người con : con cả là Lê Thị Ý Lan sinh năm 1957, Lê Xuân Việt sinh năm 1958, Lê Thị Quỳnh Dao sinh năm 1960, Lê Thị Thanh Loan sinh năm 1962 và Lê Đại sinh năm 1964. Trong số đó, Lê Thị Ý Lan sau này trở thành ca sĩ Ý Lan, còn Lê Thị Quỳnh Dao cũng đi hát với nghệ danh Quỳnh Hương. Các cháu ngoại của bà cũng có nhiều người đi theo con đường ca hát như Mai Linh, Ý Thi, Thanh Hương, Quỳnh Trang .
Thái Thanh khởi đầu sự nghiệp ca hát từ năm 13-14 tuổi. Bà chiếm hữu một giọng hát cũng như lối hát đặc biệt quan trọng, mang đặc thù Opera nhưng chịu nhiều ảnh hưởng tác động của Chầu Văn, Quan Họ, Chèo là những bộ môn thẩm mỹ và nghệ thuật được bà tự rèn luyện, học tập từ thuở nhỏ tại quê nhà miền Bắc. Do lúc đó Việt Nam chưa có trường âm nhạc, bà tự học nhạc bằng cách đặt mua những sách luyện thanh bằng tiếng Pháp từ Pháp. Giọng hát của bà có âm vực rộng, nằm giữa nữ trung và nữ cao, nên thể loại nhạc bà hát cũng rất phong phú, đa dạng chủng loại .
Thời kỳ đầu, bà theo chị là ca sĩ Thái Hằng hát ở những chiến khu Việt Minh với những bài Tân Nhạc thời kỳ đầu, hay những bài Dân Ca Mới của NS Phạm Duy. Đến năm 1951, bà chính thức lấy nghệ danh Thái Thanh cho giống chị Thái Hằng của bà .
Năm 1951, bà theo mái ấm gia đình Phạm Duy vào Hồ Chí Minh lập nghiệp. Tại đây bà liên tục đi hát với những chủ đề về quê nhà và tình cảm đôi lứa. Giọng hát của bà tỏ ra rất thích hợp với những loại nhạc phong phú của nhạc sĩ Phạm Duy, từ những bài nhạc kháng chiến, nhạc quê nhà, nhạc tình, nhạc xã hội, cho tới những bản Trường Ca đều được bà để lại một dấu ấn lớn. Bên cạnh đó, bà cũng là ca sĩ hát thành công xuất sắc rất nhiều ca khúc tiền chiến xưa, hay nhạc tình đương thời của những nhạc sĩ trẻ hơn .
Bà thật sự nổi tiếng trong thập niên 1950, được rất nhiều giới yêu dấu từ giới tri thức cho tới tầm trung. Bà được coi như một diva tầm cỡ nhất của Việt Nam thời đó. Tiếng hát của bà ngự trị trên khắp những chương trình ca nhạc truyền thanh, truyền hình của Việt Nam Cộng Hòa. Trong quá trình đầu thập niên 1970, bà cùng với “ Ban Hợp Ca Thăng Long ” liên tục màn biểu diễn tại vũ trường chạy khách Đêm Màu Hồng .
Sau biến cố 30 tháng 4 năm 1975, Thái Thanh ở lại Việt Nam. Ban đầu bà được chính quyền sở tại cộng sản mời trình diễn những ca khúc cách mạng, nhưng Thái Thanh khước từ. Do không có thái độ hợp tác, bà bị cấm hát suốt 10 năm, cho đến khi rời khỏi Việt Nam .
Năm 1985, Thái Thanh sang Hoa Kỳ định cư cùng với mái ấm gia đình. Tại đây bà liên tục đi diễn, thâu âm, tham gia những đêm nhạc lớn cho mình. Bà là khách mời danh dự của nhiều đêm nhạc hội lớn của Paris By Night. Bà cũng được mời thu thanh trên nhiều CD của TT Diễm Xưa. Tại Q. Cam, bà cùng với nhạc sĩ Nghiêm Phú Phi từng mở ra một lớp dạy hát, đào tạo và giảng dạy ra 1 số ít ca sĩ trẻ .
Năm 2000 Thái Thanh bị tai biến mạch máu não phải vào bệnh viện. Sau tuy hồi sinh nhưng năm 2002, bà chính thức công bố giải nghệ sau một đêm diễn cùng với những con cháu. Tuy nhiên khoảng chừng thời hạn sau đó, đôi lúc bà vẫn tham gia giọng hát của mình vào những đêm diễn với vai trò đặc biệt quan trọng .

Năm 2005, một đêm nhạc thính phòng mang tên “Vinh Danh Thái Thanh – Tiếng Hát Vượt Thời Gian” được tổ chức tại Montreal, Canada, với sự tham gia của Thái Thanh cùng nhiều ca sĩ nổi tiếng của thế hệ sau như Tuấn Ngọc, Ý Lan, Trần Thu Hà… Trong đêm nhạc này màn trình diễn của bà được đánh giá là xuất sắc, dù trước đó đã có nhiều nghi ngờ về tuổi tác, cũng như sức khỏe của bà.

Năm 2006, bà trở lại là nhân vật chính trong đêm nhạc “Thái Thanh và ba thế hệ”.

Giọng ca Thái Thanh được giới điều tra và nghiên cứu nhìn nhận cao, và cũng là đề tài ca tụng của giới văn nghệ sĩ tại miền Nam trước 1975 và tại hải ngoại sau 1975. Nhạc sĩ Phạm Duy, người song hành với Thái Thanh trong hầu hết những ca khúc của mình, từng cho rằng không ai hoàn toàn có thể thay thế sửa chữa được Thái Thanh trong sự miêu tả những sáng tác của ông .
Nhạc sĩ Phạm Duy từng nói :
“ Giọng hát Thái thanh, một giọng hát diễm tuyệt : tổng thể niềm hạnh phúc và khổ đau của kiếp người bị đày đọa trong cuộc chiến tranh và tự do, trong vinh quang và khổ nhục, trong kỳ vọng và vô vọng, qua những bản nhạc khóc – cười – nổi – trôi – theo mệnh nước ” .
Nhiều thập kỷ qua người người đều biết ca sĩ Thái Hằng và Nhạc sĩ Phạm Duy là “ một đôi ” tình nhân lý tưởng trong quốc tế người đời, nhưng “ một đôi ” trong quốc tế âm nhạc thì Thái Thanh và Phạm Duy mới đúng là một “ hai bạn trẻ ” lý tưởng song hành với nhau qua nhiều thập kỷ và để lại ấn tượng thâm thúy trong lòng người ngưỡng mộ .
Thái Thanh hát nhạc Phạm Duy như thể bà chính là nhân vật trong bản nhạc, bà có năng lực diễn đạt những ý tưởng sáng tạo của NS Phạm Duy trong những tác phẩm để đời của ông lâu nay không có người sửa chữa thay thế .
Dưới đây mình có bài “ Mấy ý nghĩ chung quanh HÀNH TRÌNH ÂM NHẠC PHẠM DUY ” và 14 clips tổng hợp “ Trường Ca-Tình Ca Phạm Duy và Thái Thanh ” tiêu biểu vượt trội trước và sau 1975 để những bạn tiện việc tìm hiểu thêm và chiêm ngưỡng và thưởng thức .
Mời những bạn .
Túy Phượng
( Theo Wikipedia )

phamduy1

Mấy ý nghĩ chung quanh HÀNH TRÌNH ÂM NHẠC PHẠM DUY
( Phổ Tịnh )
Phạm Duy đã hát một đời qua bao nhiêu thăng trầm của đời sống, từ thời nhạc tuổi xanh đến thời kì ngạo nghễ hào khí của kháng chiến, từ tiếng hát vững chãi chứng minh và khẳng định dáng đứng Việt Nam đến tiếng hát sâu lắng của cõi tâm, từ tiếng hát về niềm yêu thương bát ngát của mẹ đến tiếng hát phẫn nộ, tiếng hát về những thảm kịch của đời người, hay lời niềm hạnh phúc của những người yêu nhau. Cuộc đời sáng tác của ông cũng rất dài, bao trùm qua nhiều thế hệ. Trong vòng 60 năm góp mặt, Phạm Duy đã hát về rất nhiều đề tài, phản ảnh những tâm cảnh khác nhau của một người Việt Nam trước đời sống phong phú : lắm vinh quang nhưng cũng rất nhiều khổ nhục .
Bài hát tiên phong của ông là một bài thơ phổ nhạc : Cô Hái Mơ ( 1942 ) cách nay đúng 60 năm. Ca khúc này sinh ra trong buổi bình minh cuả “ nhạc cải cách ”, sau này gọi là “ tân nhạc ”. Dù không phải là người sáng tác ca khúc tân nhạc tiên phong, ông vẫn nghiễm nhiên là một trong số những nhạc sĩ tiền phong của trào lưu tân nhạc trong buổi đầu. Trong suốt sáu mươi năm sáng tác, Phạm Duy đã đem đến cho công chúng Việt Nam ngàn lời ca, đã làm rung động nhiều thế hệ. Có thể nói là trong sáu mươi năm qua, không thế hệ người Việt nào là không “ nợ ” Phạm Duy một món nợ tình cảm là được lưu dấu xúc cảm của riêng mình trong tối thiểu là một khúc hát của ông .
Phạm Duy có một đức tính ít thấy ở người nghệ sĩ : óc tổ chức triển khai những tài liệu sáng tác của chính mình. Từ khoảng chừng hơn mười năm trở lại đây, ông đã tự mình đi sưu tầm tài liệu trong những văn khố hay trong trí nhớ của người xung quanh để sưu tập và sắp xếp phân loại lại hàng loạt những sáng tác của mình. Kết quả của khu công trình nói trên là những tập Hồi Ký 1, 2 và 3, tập Ngàn Lời Ca ( Midway City : PDC Musical Proctions, 1987 ), khu công trình CD Rom Hành Trình Trên Đất Mẹ ( 1992 ), và nhất là trang nhà của chính ông trên mạng lưới thông tin toàn thế giới ( Web ) mang tên : Ngàn Cánh Nhạc ( tức là Phạm Duy Anthology ). Nhờ những khu công trình đó mà thời nay công chúng thưởng ngoạn ngày hôm nay hoàn toàn có thể tìm biết và nghe nhạc Phạm Duy không khó lắm .
Trong khu công trình Phạm Duy Anthology ( Ngàn Cánh Nhạc ), ông địa thế căn cứ theo thứ tự thời hạn và đề tài để phân loại những mảng bài hát theo thứ tự sinh ra của chúng. Ông tự chia tác phẩm mình ra thành người trẻ tuổi ca, dân ca, kháng chiến ca, quân ca, trường ca, tâm ca, tục ca, vỉa hè ca, bình ca, nữ ca, bé ca, đạo ca, tị nạn ca, ngục ca, hoàng cầm ca, rong ca, thiền ca. Và đương nhiên là không hề thiếu tình ca được. Kể cũng khó hoàn toàn có thể dùng bảng phân loại này để thu tóm đủ những khuôn dáng một sự nghiệp đồ sộ như vậy. Chẳng hạn, tâm ca, đạo ca và rong ca rất gần nhau về tính cách, vì chúng đều nhằm mục đích diễn đạt góc nhìn những suy nghiệm nội tâm, những cảm thức tâm linh ; về mặt nào đó ba mảng sáng tác này khá thân mật nhau và do vậy hoàn toàn có thể xếp vào một nhóm. Một trường hợp khác : loạt ca khúc “ Tị nạn ca ” và “ Ngục ca ”, “ Hoàng Cầm ca ” dù khác nhau rất xa chủ đề nội dung, nhưng lại hoàn toàn có thể quy về một nhóm sáng tác phản ánh thời thế, hiện thực xã hội .
Trước hết, hãy dạo qua một lượt Phạm Duy Anthology để thấy sức sáng tác liên tục và bền chắc của ông. Hành trình sáu mươi năm âm nhạc Phạm Duy đã dàn trải qua nhiều chặng đường, với những thành tựu về tác phẩm khác nhau. Sáng tác của Phạm Duy thật nhiều mẫu mã phong phú biết là chừng nào, từ đề tài đến thể loại. Trong suốt hơn sáu mươi năm tân nhạc, những nhạc sĩ khác thường chỉ điển hình nổi bật qua một số ít đề tài nào đó, thông dụng nhất là đề tài tình yêu. Thể loại sáng tác chỉ là những ca khúc. Nghe nhạc Phạm Duy hoàn toàn có thể nhận thấy đề tài ca khúc của ông giàn trải rất rộng. Hiện thực đời sống Việt Nam trong mấy chục năm qua được phản chiếu qua tác phẩm của ông. Cho đến nay vẫn chưa có một bảng tổng kê những chủ đề lớn trong nhạc phẩm Phạm Duy. Ngay đến một đề tài quen thuộc của ca khúc tân nhạc, — nhạc tình — cũng hoàn toàn có thể nhận ra những sắc màu nhiều mẫu mã của nhạc tình Phạm Duy. Trong một thiên biên khảo về lịch sử vẻ vang tân nhạc Việt Nam, Phạm Duy cho rằng nhạc tình có nhiều dạng : nhạc tình cảm tính ( romantique ), nhạc tình não tính ( cérébral ), nhạc tình ảo tính ( psychedélique ), nhạc tình dục tính ( sensuel ). Các bản tình ca của tân nhạc tất cả chúng ta trước nay thường không ra ngoài chất nhạc tình cảm tính. Hoạ chăng có nhạc tình Trịnh Công Sơn và Lê Uyên Phương hoàn toàn có thể thêm vào hạng mục những bản tình ca nhiều mẫu mã sắc màu như bảng phân loại của Phạm Duy mà thôi. Có lẽ chỉ trong nhạc tình Phạm Duy mới thấy đủ hình dáng của những bản tình ca theo như cách phân loại của ông .
Một nét đặc biệt quan trọng nữa của nhạc Phạm Duy là nó phản ảnh sôi động những tâm cảnh của ông và của mọi người Việt Nam tất cả chúng ta trước đời sống. Phạm Duy không chỉ hát về những cuộc tình, mà ông còn hát về những bà mẹ, về quê nhà quốc gia yêu dấu ( mà về cuối đời ông xem là những lời hát xưng tụng quê nhà thần thánh kia chỉ là những lời ca ảo tưởng về một quê nhà không thật ), về những vui buồn của những con người quanh ông trong một thời quốc gia rất tan lìa. Ông hát khi một sớm mai thức dậy nghe tin người thân trong gia đình ngã gục ngoài mặt trận, ông hát cùng những em bé, những cụ già vất vưởng trên đường quê, ông hát về tâm tình của một người quả phụ cuộc chiến tranh, về một chiếc lá trong mưa, về hai người lính trẻ, về những chuyến đi xa đầy ngậm ngùi về thân phận nhược tiểu. Hiện thực Việt Nam sẽ hiện ra ngồn ngộn trong ca khúc Việt Nam qua dọc dài những sáng tác của Phạm Duy. Rồi đây cũng cần những cố gắng nỗ lực hệ thống hoá những đề tài trong nhạc phẩm Phạm Duy để nhận ra những tâm cảnh Việt Nam qua những tiếng hát đó .
Trên đây là nói về đề tài. Đến thể loại sáng tác cũng là một nét rực rỡ của sự nghiệp âm nhạc Phạm Duy. Từ ngày xây dựng đến nay đã hơn 60 năm, tân nhạc Việt Nam cho đến nay vẫn còn đang chuộng hình thức thể loại ca khúc. Những bài hát từ thời “ tiền chiến ” đến thời “ hậu chiến ”, rồi thời nhạc nhẹ lúc bấy giờ đều dưa vào thể loại ca khúc là hình thức sáng tác cho nó. Đó là một khúc hát gồm có một hoặc nhiều phiên khúc và một điệp khúc. Phạm Duy là một trong những người tiên phong tìm tòi thể nghiệm về mặt thể loại cho ca khúc tân nhạc. Ông làm khá nhiều trường ca, xem như thể một hình thức thể loại mới và công phu hơn thể ca khúc rất nhiều. Trước ông đã có một vài thể nghiệm về thể loại trường ca của Lê Thương ( Hòn Vọng Phu ) và Phạm Đình Chương ( Hội Trùng Dương ). Mặc dù đã ý thức về đoạn mạch, bố cục tổng quan và tính đồng điệu về ngôn từ nhạc, những trường ca vừa kể đều là tập hợp của ba ca khúc có đoạn mạch khá đồng dạng, xem như những khung âm thanh để chuyển tải những lời hát kể chuyện mà thôi. Đến Phạm Duy thì thể nghiệm thể loại đã tăng cấp một bước dài. Từ những đoản khúc dân ca mới, rồi dân ca tăng trưởng mà bố cục tổng quan không vượt quá xa cấu trúc những bài dân ca truyền thống lịch sử, Phạm Duy đã đẩy những ca khúc tăng trưởng từ dân ca lên thành những tổ khúc nhiều chương đoạn kết với nhau thành một chỉnh thể những biến tấu theo quy tắc kí âm phương tây nhưng vẫn đậm nét nhạc dân tộc bản địa. Trường Ca Con Đường Cái Quan ( 1960 ) và Trường Ca Mẹ Việt Nam ( 1964 ) là những thành tựu về thể loại này. Sau này, hình thức tổ khúc ( mà ông gọi là “ Trường Ca ” ) lại thêm sắc tố của kịch — như trường hợp tổ khúc Bầy Chim Bỏ Xứ ( 1990 ) và Minh Hoạ Kiều I ( 1997 ) và Minh Hoạ Kiều II ( 2002 ). Đây là những tìm tòi rất có ý nghĩa về mặt thể loại không ai hoàn toàn có thể phủ nhận .
Cũng trong sự tìm tòi về mặt thể loại, có lẽ rằng cũng chính Phạm Duy là người mở đường cho hình thức những tập hợp nhiều ca khúc xoay quanh một chủ đề để làm những tập ca khúc tiên phong tại TP HCM vào những năm 1960. Chúng tôi muốn nhắc đến tập Mười Bài Tâm Ca ( 1965 ) như thể một tìm hiểu và khám phá tiên phong của ông về mặt thể loại tập ca khúc. Những thể nghiệm nghệ thuật và thẩm mỹ mạnh dạn như Phạm Duy đã và đang làm, không thấy có nhiều trong hoạt động và sinh hoạt nhạc Việt ngày hôm nay .
Cũng qua trường hợp Phạm Duy, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể thấy là Tân Nhạc Việt Nam hiện đang có những tìm tòi thể loại để tăng trưởng nó trong niềm tin Việt Nam. Thể loại ca khúc khi gia nhập Việt Nam đã và đang thoát hình để hội nhập trong dòng nhạc nước nhà. Những tìm tòi khám phá về thể loại mà Phạm Duy và những người cùng thời đã nói lên khát vọng phát minh sáng tạo tân nhạc trên cơ sở dân tộc-hiện đại .
Hành trình sáu mươi năm của nhạc Phạm Duy như thế là một hành trình dài dài, phong phú và nhiều mẫu mã. Hôm nay, nhìn lại hành trình dài âm nhạc của ông, tôi tưởng tượng cuộc hành trình dài đó như một hành trình dài ba chặng lớn, từ một thời hồng của tuổi người trẻ tuổi sang thời tuổi vàng — là thời sung mãn nhất của một đời người –, và lúc bấy giờ ông đã bước qua thời xanh, khi tuổi đã già nhưng tiếng hát vẫn còn nguyên sức trẻ của phát minh sáng tạo .

(1) Thời hồng:
xưng tụng quê hương huyền thoại
(1942-1964)

Phạm Duy khởi đầu sự nghiệp âm nhạc của mình bằng việc làm ca hát trên sân khấu ca nhạc. Năm 1941, ông khởi đầu hát trên sân khấu Đức Huy-Charlot Miều. Trong không khí hứng khởi của buổi đầu tân nhạc, ông khởi đầu sáng tác một bản nhạc tình phổ từ một bài thơ mới. Đó là bài Cô Hái Mơ. Một số bài sau đó là những bài hát mang khí vị cổ xưa từ tựa đề bài hát cho đến nội dung. Đó là những bài Gươm Tráng Sĩ, Chinh Phụ Ca. Phong vị cổ xưa này sẽ còn in dấu trong những sáng tác về sau, khi ông tham gia kháng chiến chống Pháp. Những bản nhạc tình như Cây Đàn Bỏ Quên ( 1945 ), Khối Tình Trương Chi ( 1945 ), Tình Kỹ Nữ ( 1946 ) đều phảng phất không khí cổ xưa như vậy .
Đi kháng chiến, ông được bắt rễ trở lại với dân dã, thân mật quần chúng. Tác phẩm của ông dần dà được định hình trong khuynh hướng rất đồng nhất suốt thời hạn sáng tác sung sức nhất của ông trong thời hạn ở vùng kháng chiến. Phạm Duy đã xác lập con đường sáng tác của mình : dựa trên cơ sở dân ca mà tăng trưởng lên thành ngôn từ nhạc mới cho mình. Một loạt những bài dân ca kháng chiến và những bài khác đều mang một phong thái chung : quay trở lại với vật liệu dân ca để nâng lên thành thẩm thức mới cho thời tân tiến. Những bài dân ca mới hay có khi còn gọi là dân ca kháng chiến trong quy trình tiến độ này đã mở đường cho một loạt những thành tựu mới — những bài dân ca tăng trưởng — khi ông vào TP HCM ( 1951 ). Có thể nói là những năm tham gia kháng chiến đã giúp định hình cho khuynh hướng và quan điểm sáng tác rất đồng điệu của Phạm Duy trong những năm về sau này. Đó là sáng tác những tác phẩm ca khúc dựa trên cơ sở điệu thức ngũ cung của âm nhạc truyền thống lịch sử, nhưng vẫn mang tâm tình của thời tân tiến. Từ đây nhạc Phạm Duy được bay bổng. Thập niên 50 và 60 là tiến trình của những sáng tác rất nổi bật cho chiều sâu xúc cảm của người nghệ sĩ sáng tác trong thời kì này. Đây là thời kì của hai trường ca Con Đường Cái Quan ( 1960 ) và Mẹ Việt Nam ( 1964 ) .

(2) Thời vàng:
hát về hiện thực quê hương hôm nay
(1965-1988)

Năm 1964 lưu lại một chuyển hướng trong sáng tác của Phạm Duy. Sau khi trường ca Mẹ Việt Nam sinh ra, ông ôm đàn đi đến những tụ điểm học viên sinh viên để hát về Mẹ Việt Nam. Có lẽ qua những chuyến đi này, ông có dịp nhìn lại khoảng cách giữa tác phẩm của ông và hiện thực đời sống chung quanh ông vào những năm tháng ấy. Năm 1964 là thời hạn miền Nam đang trải qua những dịch chuyển chính trị, cộng thêm với sự leo thang của cuộc chiến tranh, đã dẫn đến những khủng hoảng cục bộ xã hội. Văn học thẩm mỹ và nghệ thuật đã tự làm những cuộc tự vấn lương tâm qua những forum như tập san Giữ Thơm Quê Mẹ ( 1963 ), Hành Trình ( 1964 ), tập san Thái Độ ( 1965 ), rồi tạp chí Đất Nước ( 1966 ). Không khí học thuật lúc bấy giờ đã tác động ảnh hưởng mạnh đến những hoạt động và sinh hoạt văn nghệ tiến trình này .
Từ những giai điệu mềm mịn và mượt mà óng chuốt của trường ca Mẹ Việt Nam đến những bài tâm ca trần trụi, khô khốc và nhiều dằn vặt, là một khoảng cách quá lớn. Phạm Duy ra mắt những bài Tâm Ca là một bước chuyển hướng quan trọng trong sáng tác ca khúc, không những của riêng ông mà còn cả những người sáng tác trẻ ở thế hệ sau, như Nguyễn Đức Quang, Trịnh Công Sơn. Trước kia, trong thời tham gia kháng chiến, Phạm Duy cũng đã có những bài hát rung động lòng người vì tính cách hiện thực của chúng. Những bài dân ca kháng chiến hay những bài hát về Bà Mẹ Gio Linh, về Thu Chiến Trường ví dụ điển hình là những bài hát về hiện thực hùng tráng của quốc gia trong thời kháng chiến :

Mẹ già cuốc đất trồng khoai
Nuôi con đánh giặc đêm ngày
Cho dù áo rách sờn vai
Cơm ăn bát vơi bát đầy
Nhà thì nó đốt còn đây
Khuyên nhau báo thù phen này
Mẹ mừng con giết nhiều Tây
Ra công xới vun cầy cấy
Hò ơ ới hò! Hò ơ ơi ới hò!…
(Bà mẹ Gio Linh-1948)

Hiện thực Việt Nam trong Mười Bài Tâm Ca và những bài trong thời hạn sau đó là một hiện thực khác, nhiều ray rứt, khắc khoải và chia lìa :

Sáng nay vừa thức dậy
Nghe tin em guc ngã ngoài chiến trường
Nhưng trong vườn tôi
Vô tình khóm tường vi
Vẫn nở thêm một đoá…
Tôi vẫn sống ! Tôi vẫn ăn ! Và tôi vẫn thở !
Tôi vẫn sống ! Tôi vẫn ăn ! Và tôi vẫn thở !
Nhưng biết bao giờ
Tôi mới được nói thẳng
Những điều tôi ước mơ ?
(Tâm ca số 1 – Tôi ước mơ -1965)

Một phần khá lớn những ca khúc Phạm Duy trong thời kì này là những bài hát về đại chiến đang leo thang kinh hoàng, về những hệ luỵ của cuộc chiến tranh so với đời sống mổi con người thông thường. Loạt ca khúc mang tên Tâm Phẫn Ca vàQuê hương Tồi Tệ, Bình Ca là những bài hát phản ánh những âu lo, buồn khổ cùng niềm vui của những con người đi qua đại chiến. Hẳn nhiên là Phạm Duy vẫn làm nhạc tình. Giai điệu những bài tình ca của ông vẫn trữ tình, mềm mại và mượt mà như những bản tình ca trong khoảng chừng thời hạn những năm 1950 của thời kì trước. Nhưng hình dáng tình yêu trong một bài hát như Cỏ Hồng ví dụ điển hình vẫn mang tính cách thời đại của nó : khuôn mặt tình yêu trong một thời nguy hiểm có vẻ như vẩn nhiều lo âu, như quay quồng, như khắc khoải .
Trong thời kì này Phạm Duy có làm Mười Bài Đạo Ca ( 1972 ). Ra đời trong thời hạn này, tập đạo ca có vẻ như lạc lõng trong diễn trình sáng tác của Phạm Duy, nhưng không phải vậy. Tập ca khúc này phản ảnh rất trung thực toàn cảnh văn hoá miền Nam lúc đó : thời cuộc chiến tranh quyết liệt và nhiễu nhương cũng là thời kì xã hội đi tìm những điểm tựa. Miền Nam lúc ấy đang dấy lên trào lưu văn học thẩm mỹ và nghệ thuật Thiền đạo như một thời thượng văn hoá nhưng cũng là một sự cầ nthiết để góp thêm phần hoá giải những đau khổ khắc khoải trong tâm thức văn nghệ sĩ và tri thức buổi ấy. Mười Bài Đạo Ca phản ảnh tâm thức Phạm Duy trong những năm tháng ấy mà thôi .
Năm 1975 là một năm bản lề lớn trong đời Phạm Duy. Sau hơn 30 năm sáng tác trong lòng quốc gia, nay ông lưu vong ra hải ngoại. Sau cơn chấn động tâm lí nặng nề, Phạm Duy cầm bút trở lại, và viết một loạt những bài hát thời thế mà sau này ông gộp chung trong loạt bài Tị Nạn Ca. Loạt bài hát này ít được thông dụng trong công chúng nghe nhạc, nhưng nó có chỗ đứng rất quan trọng trong hàng loạt sự nghiệp Phạm Duy. Một phần đông những ca khúc trong nhóm này là những ca khúc đơn thuần về khúc điệu, một nét phong thái của những ca khúc thời thế của ông, mở màn từ những bài ca thời kháng chiến đến những bài tâm ca. Nội dung những ca khúc là những khắc khoải của một người nghệ sĩ lưu vong lạc lõng giữa nơi lạ lẫm, và hoang mang lo lắng trước viễn cảnh về tương lai. Những bài hát sinh ra trong quá trình mười năm đầu tại Hoa Kì là những bài hát nói về những cảnh khổ của những mái ấm gia đình bị chia cáxh, những oan khổ của con người vì chia li, thù hận. Ca khúc của Phạm Duy trong quy trình tiến độ này nhiều lúc loé lên những lời phê phán nóng bức so với thời thế, sự phẫn nộ so với thân phận nghiệt ngã đè nặng lên những nạn nhân của một thời nhiễu nhương cùng cực. Thời kì này sẽ kết thúc khi ông hoàn tất những nét nhạc cuối của tổ khúc Bầy Chim Bỏ Xứ ( 1985 ). Đây là một tác phẩm dài hơi, đã thai nghén từ khá lâu ố từ những ngày sau cuối của ông tại TP HCM ( 1975 ) ố và đã kết tinh những khắc khoải cao nhất và sâu lắng nhất, và nó cũng phản ảnh cô đọng nhất những tham vọng của Phạm Duy về hiện thực Việt Nam đương đại. Nếu ngày trước, ông đã hát về quốc gia hào hùng qua lịch sử vẻ vang ( trong Con Đường Cái Quan, Mẹ Việt Nam ) thì bây giờ đây, trong Bầy Chim Bỏ Xứ, ông hát về những đau thương cùng tột của quốc gia mà ông đang cùng sống với mọi người, ông hát về những hoài vọng cho tương lai khi quốc gia hồi sinh. Khi hoàn tất Bầy Chim Bỏ Xứ, Phạm Duy cũng mở màn bước vào một thời kì mới trong sự nghiệp sáng tác của ông .

(3) Thời xanh:
hát trên đường về cõi vô cùng
(1988-2002)

Năm 1988 ghi lại sự sinh ra của một tập ca khúc rất lạ, và có cái tựa rất dài : Mười bài Rong Ca : Người Tình Già Trên Đầu Non ( Hát Cho Năm 2000 ). Mười bài rong ca có hai chủ đề chính : chủ đề thứ nhất là những bài hát mang tính cách tổng luận về những đổ vỡ, đau thương mà trái đất đã phải trải qua trong suốt thế kỉ XX ; chủ đề thứ nhì là những cảm nhận của người nghệ sĩ về tiếng gọi càn khôn. Phải nói ngay là cả hai chủ đề trên không phải là mới lạ so với Phạm Duy. Chủ đề thứ nhất là gì nếu không phải là những tiếng hát về hiện thực đời sống chung quanh ta ? Đấy là một chủ đề quen thuộc trong sáng tác Phạm Duy từ bao năm qua mà thôi. Có khác chăng là ở đây, hiện thực đã được lọc lại ở mức độ khái quát cao nhất. Sang chủ đề thứ hai, thì phải nói là Phạm Duy cũng đã tiếp cận với nó từ rất sớm, ngay từ những năm kháng chiến trên núi rừng Việt Bắc. Khi ấy, chàng trai trẻ Phạm Duy đi ngang qua chiếc cầu biên giới, chợt thốt lên một câu hỏi rất siêu hình : Lòng tôi sao vẫn còn biên giới ? Hồn tôi sao vẫn ngừng nơi đây ? ( Bên Cầu Biên Giới – 1947 ). Những ám ảnh khát vọng siêu hình ấy còn trở lại nhiều lần nữa, ví dụ điển hình trong bài Tìm Nhau ( 1956 ) có những câu hát rất lạ khi đặt trong môt bài tình ca : Tìm trong câu thơ cổ, tìm qua tranh tố nữ, tìm trên môi đương ca câu thương nhớ – Tìm sâu trong muôn thủa, tìm sau sống lưng bốn mùa, tìm nhau như Thiên Cổ tìm Nghìn Thu. Những ám ảnh siêu hình kia sẽ trở lại ở mức độ giàn trải nhất, thâm thúy nhất trong Rong Ca như một sự tiếp nối mà thôi .
Tiếp nối Rong Ca là Mười Bài Thiền Ca : Hát Trên Đường Về ( 1992 ). Tác phẩm này hát về một chủ đề rất siêu hình : niềm hạnh phúc trong cõi thường lạc. Nếu niềm hạnh phúc trong tình yêu có khi sẽ trở thành những vết thương rướm máu, thì niềm niềm hạnh phúc trong quốc tế của ngã tịnh thường lạc là một cõi an bình trong suốt, ở đó không có vẩn bụi đau khổ, không có những vết xước của thù oán, không có những xao động của lo âu. Mười bài thiền ca là những tiếng hát về cõi an lành đó. Nét nhạc thanh thoát lạ lùng, lời hát cũng lãng đãng như vô nhiễm .
Đến Trường Ca Hàn Mặc Tử ( 1994 ) thì người nghe nhạc Phạm Duy được tiếp cận một hành trình dài chinh phục niềm hạnh phúc của người nghệ sĩ, khởi đầu từ những thú đau thương để tiến về cõi vĩnh hằng trong quốc tế không còn phân biệt, nơi chỉ còn tình yêu không mùa .
Khi những tác phẩm nói trên vừa ra đời công chúng, có người đã tỏ ra ngỡ ngàng về một Phạm Duy khác, rất khác với người nhạc sĩ của những bài tình ca lãng mạn tuyệt vời, rất khác với một Phạm Duy với đôi mắt ráo hoảnh nhìn thẳng vào hiện thực nhân gian .
Thật ra, nếu nghĩ rằng Phạm Duy nay đang lui dần về sáng tác những tác phẩm cho riêng ông do tại không còn bóng hình những hình ảnh quen thuộc trong những ca khúc bao lâu nay, thì cũng xin quan tâm là từ những ngày rất lâu rồi, khi còn trẻ, Phạm Duy đã có những bài hát mang những chủ đề trừu tượng, hướng nội. Người người trẻ tuổi ấy từng nghe tiếng gọi huyền nhiệm từ trong sâu thẳm của nội tâm. Tiếng đời nào phải chỉ có tiếng tình yêu mà còn có những tiếng gọi của thinh không ( Lữ Hành ), cảm nhận về những biên giới chia cách con người trong những khoảng trống tâm tưởng khác nhau ( Bên cầu biên giới ) … Cho nên Phạm Duy vẫn chỉ là một thôi, dù là Phạm Duy của Tình Ca, của Cỏ Hồng, của Pháp Thân, của Ngục ca, của Bài Hát Nghìn Thu, của Hát Trên Đường Về, hay của Trăng Sao Rớt Rụng. Đó chỉ là một hành trình dài rất tự nhiên và đồng nhất của một nghệ sĩ. Một nhà phê bình đã dí dỏm nhận xét về đôi mắt Phạm Duy : một con mắt đắm đuối lãng mạn, và một con mắt kia ráo hoảnh, tỉnh táo soi nhìn vào hiện thực. Như thế, ba chặng đường sáng tác của Phạm Duy là sự nối nhau của ba nhịp đời, dù ở ba chặng đời khác nhau nhưng vẫn là một : một con người sống toàn vẹn với thẩm mỹ và nghệ thuật phát minh sáng tạo âm nhạc. Ba chặng đường phát minh sáng tạo tiếp nối đuôi nhau nhau trong một quy trình. Hiện nay, Phạm Duy đang thực thi khu công trình cuối đời mình : Minh Hoạ Kiều. minh hoạ ở đây không mang ý nghiã là sự tái diễn, sự sao chép lại một tác phẩm văn học. Tác phẩm gọi là minh hoạ thật ra đã có tham vọng khắc hoạ lại những tâm trạng, những tính cách cuả Kiều trong một khung cảnh và thời hạn nhất định. Đó là một thế mạnh cuả âm nhạc trong việc tái hiện đời sống. Ở phần I này nổi lên hai điều : trời xuân rạng rỡ và những gợn mây xám báo hiệu giông bão. Cả cái huy hoàng cuả triều đình Gia Tĩnh rồi ra sẽ chỉ là thứ huy hoàng không thật. Nhưng đó là chuyện về sau. Ở trong phần Giáo Đầu và trong phần I này, mọi thứ đều hãy còn là tiềm ẩn. Nghe kĩ, hoàn toàn có thể nhận ra tiếng sắt tiếng vàng chen nhau. Trong tiếng cười giòn cuả phần I đã nghe ra tiếng thở dài đâu đó .
Một điểm nưã cũng dễ nhận thấy trong suốt hành âm cuả phần I Minh Hoạ Kiều : đấy là bản minh hoạ Kiều hay minh hoạ PD ? Ta nghe đâu đây âm vang cuả giai điệu PD cuả Nương Chiều, cuả Ngày Đó Chúng Mình, cuả Tôi Đang Mơ Giấc Mộng Dài, cuả Kỉ Niệm, cuả Em Lễ Chuà Này, cuả Người Tình Tuyệt Vời … Nói thế không có nghiã là PD đã lặp lại chính mình trong khu công trình mới. Giai điệu PD lâu nay vẫn là những mẩu kỉ niệm về những tâm cảnh tất cả chúng ta, thì nay chúng cô đọng lại, giàn trải lại. Ở đây là phong thái PD trong cách bộc lộ giai điệu. Nếu nhạc cuả phần I Minh Hoạ Kiều có gợi lại những kỉ niệm về những bài hát cũ cuả PD, thì chỉ là vì giai điệu cuả chúng là những nét đậm cuả phong thái âm nhạc PD mà đã năm mươi năm rồi nó bảng lảng trong khoảng trống Việt Nam. Ở đây cũng còn là phong thái cuả Duy Cường khi bộc lộ hoà âm nưã : phong thái hoà âm giàu ấn tượng .
Khí vị âm nhạc trong Minh Hoạ Kiều 1 là một hình dáng trữ tình nhưng rất nhiều nostalgia. Trong phần I có âm vọng nhạc đồng quê, có phong vị ca dao ngọt ngào mà chất phác. Ngôn ngữ nhạc PD trong Minh Hoạ Kiều 1 có một nét rực rỡ mà những ai đã nghe nhạc ông không hề không chú ý quan tâm : phong thái nhạc dân tộc bản địa nổi rõ, mặc dầu ông không vận dụng một nét giai điệu dân nhạc nào. Nhưng bao trùm lên đó là phong vị giai điệu cuả PD, rất riêng : nhạc đi kiêu kì nhưng vẫn như thuận tiện tự nhiên như hơi thở. Ngôn ngữ nhạc trong tác phẩm này là sự giàn trải, sự tổng hợp cuả phong thái giai điệu PD : nhạc ngũ cung như đã bàng bạc trong giai điệu quyến rũ trữ tình, “ rất PD ” .
Phần II – Kiều gặp Tình Yêu vừa mới ra đời gần đây. Trong phần này, Phạm Duy đã minh hoạ bằng nhạc bốn khúc đàn mà Thuý Kiều đã trình tấu cho Kim Trọng nghe trong buổi thệ ước tiên phong. Một lần nữa câu hỏi lại được đặt ra : tâm sự Thuý Kiều hay tâm sự Phạm Duy ? Nếu khúc nhạc đầu Khúc Đâu Hán Sở Chiến Trường là hồi quang của những hành khúc Phạm Duy ngày nào, vừa lãng mạn vừa hùng tráng, thì cũng chính nó gợi lại những bi tráng của hiện thực Việt Nam trong chính những hành khúc Phạm Duy một thời đã xa đó. Đến khúc nhạc tình Tư Mã Phượng Cầu lại là hồi quang của những thiên tình ca đã làm nao lòng nhiều thế hệ tình nhân trước kia. Ta gặp đâu đó những thổn thức của tình yêu trong nhớ nhung đợi chờ, ta nhói lòng khi nghe tiếng gọi về của tình nhân khi chia xa. Giai điệu tình ca vẫn mềm mịn và mượt mà óng chuốt, và vẫn nao nao lòng người. Khúc thứ ba là Kê Khang Này Khúc Quảng Lăng là một mảng khác của tâm sự Phạm Duy, một người nghệ sĩ tự do, không hề trói mình trước những thế lực muốn triệt tiêu tự do của mình. Giai điệu của khúc hát này không phẫn nộ như một tâm ca, không bi tráng như một hành khúc thời thế, không thê lương bi phẫn như một tâm phẫn caà Nó tràn trề bao dung nhưng vẫn vạch một lằn ranh dứt khoát trong tâm sự Phạm Duy về nghệ thuật và thẩm mỹ. Khúc thứ tư Chiêu Quân là dư vang của tiếng hát Phạm Duy về thân phận nhân gian trên hành trình dài nhân gian đã từng bàng bạc trong những bài hát rất xa xôi như một Bà Mẹ Gio Linh, một Ngày Trở Về, mộtTiếng Hát To, một Kể Chuyện Đi Xa. Ta cũng nghe đâu đây thoáng hiện những nét tâm tình của Phạm Duy trong Rong Ca .
Công trình minh hoạ này vẽ lại những tâm cảnh, minh hoạ lại những mảnh gương soi dáng vóc cuả cuộc sống. Đối với người sáng tác thì đây là sự giàn trải tâm sự cuả hai người cha già tóc trắng ở hai quãng cách thời hạn, khi đã qua hết bao nhiêu nhịp cầu nhân thế có mặn mà đấy nhưng cũng nhiều chua xót. Tác phẩm cuả họ đã ngồn ngộn những cảnh đời, những tâm sự bộn bề cuả một phận người. Ở đây, không phân biệt đâu là ý nghiã cuả cốt chuyện được minh hoạ, và đâu là tâm sự cuả chính người sáng tác .
Riêng so với Phạm Duy, tưởng không có chung kết một quy trình âm nhạc dài của bằng một khu công trình có tính cách tổng hợp nhiều truyền thống âm nhạc của ông đến thế. Một sự kết toán xinh xắn về sự thể nghiệm thể loại âm nhạc, về sự tăng trưởng ngôn từ âm nhạc qua nét nhạc dân tộc bản địa ở trình độ thâm thúy, về sự giàn trải chủ đề âm nhạc ở mức cô đọng nhất. Ba chặng đường âm nhạc Phạm Duy về trùng phùng trong khu công trình dài hơi này .
Sinh hoạt âm nhạc dù ở trong nước hay ở hải ngoại lúc bấy giờ đang rất thiếu thốn sáng tác kịp thời và quan trọng hơn nữa là cần phải phản ảnh tâm tình của thế hệ tất cả chúng ta. Người nghệ sĩ lớn không phải là những người chỉ biết sống và làm nghệ thuật và thẩm mỹ từ cái tôi chật hẹp của mình. Anh ta phải sống với cuộc sống chung với mọi người chung quanh, và nghệ thuật và thẩm mỹ của anh là những chứng tích của thời đại anh sống và làm thẩm mỹ và nghệ thuật. Đó là định luật của văn nghệ. Trong những mô hình nghệ thuật và thẩm mỹ Việt Nam đương đại, âm nhạc có vẻ như bị lạc lõng nhất. Người nhạc sĩ sáng tác thường không phải là người sống toàn tâm toàn trí cho nghệ thuật và thẩm mỹ. Âm nhạc luôn luôn là thứ phó sản của đời sống một nhạc sĩ Việt Nam ; nói khác đi sáng tác âm nhạc của người nhạc sĩ — trong tuyệt đại đa số nhạc sĩ xứ mình — chỉ là một thứ thẩm mỹ và nghệ thuật nghiệp dư. Công chúng nghệ thuật và thẩm mỹ hoàn toàn có thể yên cầu một nhà văn nhà thơ phải lao vào, phải xuống thuyền. Nhưng người nhạc sĩ Việt Nam trước nay vẫn được ưu tiên miễn trừ. Anh ta vẫn cứ thản nhiên hát về những tà áo xanh, hát về những cụm mây long dong, về những niềm niềm hạnh phúc hay khổ đau rất riêng tư, bé mọn. Nếu có ai hát về một giọt mưa, một vết máu khô trên xác một em bé vừa chết vì mìnà thì bài hát của anh bị liệt vào loại những “ tiểu phẩm ”, bị xem thường. Người ta chỉ quen vinh danh người nhạc sĩ qua những bản tình ca bất tuyệt, mà quên rằng anh ta cũng là một người có vui sướng và đau khổ như tất cả chúng ta, anh ta cũng sống giữa đời như tất cả chúng ta. Vậy thì tại sao tất cả chúng ta vui sướng hay khổ đau với cuộc sống làm người Việt Nam thì người nhạc sĩ lại được quyền miễn trừ ?
Nói cho phải thì khi công chúng Việt Nam vinh danh những người nhạc sĩ lớn của mình thì cũng là lúc người ta nhìn ra sự lớn lao của những người nhạc sĩ đã hát về những tâm cảnh Việt Nam. Dựa trên thước đo như vậy, người ta đã rất có lí khi tổng kết về sáu mươi năm tân nhạc Việt Nam, rằng lịch sử vẻ vang nửa thế kỉ bài hát tân nhạc Việt Nam đọng lại một vài khuôn mặt lớn mà thôi. Không nhiều. Trong số rất ít những người nhạc sĩ lớn của thế kỉ vừa mới qua, có Phạm Duy .
Hiện nay đang có một quãng cách rất xa về cung và cầu — nếu hiểu âm nhạc cũng là một dịch vụ tiêu thụ của xã hội. Ở trong nước có đủ phương tiện đi lại hoạt động và sinh hoạt, nhưng những thương phẩm âm nhạc trên đài truyền hình, đài phát thanh, băng nhạc thương mại đều cho thấy thực trạng ngưng đọng trong sáng tác rất đáng quan ngại : quanh quẩn vẫn chỉ hai mảng sáng tác : mảng thứ nhất là những bài hát về những ảo tượng xã hội ngày đã ngày càng trở nên lạc lõng giữa cảnh chợ chiều của chính sách xã hội chủ nghĩa, mảng thứ hai là những sáng tác kiểu “ áo tiểu thư ”, “ tuổi ngọc ” đã từng nở rộ trong hoạt động và sinh hoạt văn nghệ Sài gòn trong những năm cuộc chiến tranh ác liệt và xã hội thị dân đang tù túng trong tình cảnh văn nghệ mất hướng. Nghệ sĩ xung kích như Trần Tiến là một hiện tượng kỳ lạ khan hiếm .
Tại hải ngoại, một rừng thương phẩm âm nhạc cũng không lấy gì làm sáng sủa người thưởng ngoạn : khuynh hướng sáng tác nếu không ngoái trông dĩ vãng thì cũng chỉ “ chạy tại chỗ ” với những đề tài cũ kĩ từ những năm xưa. Thảng hoặc có sáng tác mới có giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ thì cũng không đủ ấm nồng đủ để hấp dẫn một công chúng thưởng ngoạn. Những nỗ lực của một số ít nhạc sĩ như Hoàng Quốc Bảo đã chìm lặng trong lạc lõng. Một khoảng chừng trống tâm tình quá dài !
Hiện nay, nhu yếu gìn giữ truyền thống văn hoá đang là một nhu yếu rất lớn của cả thế hệ thứ nhất lẫn thế hệ thứ nhì những người Việt tại hải ngoại. Sinh hoạt trình diễn nhạc Việt ở ngoài này có vẻ như không hề chăm sóc mảy may đến nhu yếu như vậy. Rất thiếu những sáng tác mang hồn tính Việt Nam mà vẫn đủ tầm vóc hiện đại để cung ứng nhu yếu giới trẻ. Công chúng hải ngoại đang chờ đón những tiếng hát bộc lộ tâm tình Việt Nam giữa hội đồng quốc tế chứ không phải thứ âm thanh thút thít rất phi hiện thực hay những tiếng gào thét đòi đồng điệu. Cũng là một điều mê hoặc khi đọc lại một lời phát biểu của Phạm Duy nhân khi vấn đáp phỏng vấn về hiện tình tân nhạc : Tôi nhận xét lúc bấy giờ những nhạc sĩ, dù trong làng cổ nhạc hay tân nhạc, sống một mình cô quạnh quá. Thức ăn tu dưỡng cho nhạc Việt là sự sống vô cùng đa dạng và phong phú ở thôn quê. Cổ nhạc, nhạc cải cách, nhạc nâng cấp cải tiến, dân ca tăng trưởng, nhạc Việt Nam thuần tuý theo lề lối cổ xưa Tây phươngà muốn tốt đẹp phải bắt nguồn vào đời sống nhân dân. Nếu không, nó sẽ chỉ là một món hàng thương mại ( như loại nhạc ca lâu lúc bấy giờ ), hay là một thứ ma tuý dành riêng cho những người si nhạc .
Trong khung cảnh ngưng đọng như vậy, Phạm Duy vẫn hát tâm tình của những con người Việt Nam dung dị ở trong nước hay tại hải ngoại. Công chúng cùng ông bâng khuâng, khắc khoải về một thời nguy hiểm của phận người. Phạm Duy lớn và vững là như vậy. Sự xuất hiện bền chắc của ông trong hoạt động và sinh hoạt âm nhạc tân tiến vẫn là một thiết yếu, như một của tin .
oOo

Thúy Nga – Paris by night 19 – Tình ca Phạm Duy:

Thúy Nga – Paris by night 30 – Phạm Duy 2 – Người Tình:

Trường Ca Con Đường Cái Quan – Phạm Duy:

Trường Ca MẸ VIỆT NAM [Phạm Duy] – Ban Hợp xướng Ngàn Khơi:

Phạm Duy và Trường Ca Hàn Mặc Tử:

Trường Ca Hàn Mặc Tử – Duy Quang, Thái Hiền, Tuấn Ngọc, Thái Thảo:

Minh Họa Kiều Phần 3 Track 5 & 6:

Thái Thanh và Phạm Duy:

Tình Ca (Phạm Duy) – Thái Thanh:

Thái Thanh – Nhạc hay trước 1975, phần 1:

Thái Thanh – Nhạc hay trước 1975, phần 2:

Thái Thanh – Nhạc hay trước 75 – Phần 3:

Tuyển Tập Những Bài Hát Hay Nhất của Nhạc sĩ Phạm Duy:

Những Ca Khúc Trữ Tình Tiền Chiến Hay Nhất của Nhac sĩ Phạm Duy:

Share this:

  • Thêm

Thích bài này:

Thích

Đang tải …