Phân tích bài thơ Chiều tối của Hồ Chí Minh | Văn mẫu 11

Hướng dẫn nghiên cứu và phân tích bài thơ Chiều tối, lập dàn ý chi tiết cụ thể, sơ đồ tư duy và tìm hiểu thêm những bài văn mẫu hay nghiên cứu và phân tích nội dung bài thơ Chiều tối ( Mộ ) của Hồ Chí Minh

Phân tích bài thơ Chiều tối của Hồ Chí Minh, hướng dẫn cách làm, lập dàn ý chi tiết và tham khảo những bài văn mẫu 11 hay phân tích nội dung tác phẩm Chiều tối (Hồ Chí Minh).

I. Hướng dẫn nghiên cứu và phân tích bài thơ Chiều tối

Để làm được một bài văn phân tích Chiều tối hay và đạt yêu cầu, trước hết các em cần phải xác định đúng yêu cầu của đề (về nội dung, hình thức, phạm vi dẫn chứng…).

Bạn đang đọc: Phân tích bài thơ Chiều tối của Hồ Chí Minh | Văn mẫu 11

1. Phân tích yêu cầu đề bài

– Yêu cầu về nội dung : nghiên cứu và phân tích nội dung, thẩm mỹ và nghệ thuật bài thơ Chiều tối ( Mộ )- Phạm vi tư liệu dẫn chứng : những câu thơ, từ ngữ, chi tiết cụ thể tiêu biểu vượt trội trong bài thơ Chiều tối của Hồ Chí Minh .- Phương pháp lập luận chính : nghiên cứu và phân tích .

2. Luận điểm bài Chiều tối

– Luận điểm 1: Bức tranh thiên nhiên chiều tối trên đường chuyển lao.

+ Thời gian và thực trạng+ Hình ảnh cánh chim+ Hình ảnh chòm mây

– Luận điểm 2: Bức tranh đời sống sinh hoạt của con người.

+ Hình ảnh thiếu nữ xay ngô+ Hình ảnh lò than rực hồng

II. Lập dàn ý phân tích bài thơ Chiều tối chi tiết nhất

1. Mở bài nghiên cứu và phân tích Chiều tối

– Giới thiệu tác giả Hồ Chí Minh :+ Hồ Chí Minh là một danh nhân văn hóa, một chính trị gia, nhà tư tưởng lỗi lạc của dân tộc bản địa Nước Ta, đồng thời cũng là một cây bút lớn của nền văn học dân tộc bản địa với nhiều tác phẩm thơ, văn xuôi rực rỡ .

– Giới thiệu khái quát về bài thơ: Chiều tối là một trong những bài thơ tiêu biểu cho phong cách sáng tác của Bác thể hiện cảm hứng trên đường chuyển lao từ Tĩnh Tây đến nhà lao Thiên Bảo.

2. Thân bài nghiên cứu và phân tích Chiều tối

* Luận điểm 1: Bức tranh thiên nhiên chiều tối trên đường chuyển lao.

Quyện điểu quy lâm tầm túc thụCô vân mạn mạn độ thiên không( Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủChòm mây trôi nhẹ giữa từng không )- Thời gian và thực trạng :+ Thời gian : chiều tối+ Hoàn cảnh : chặng cuối của một ngày chuyển lao đày ải, cực khổ- Cảnh vạn vật thiên nhiên được vẽ bằng những nét vẽ đậm : ” chim ” – ” mỏi “, ” chòm mây ” – ” trôi nhẹ ” .-> Bức tranh nên thơ, yên bình của đời sống- Hình ảnh cánh chim :+ Ý nghĩa tả thực : cánh chim chiều nên dáng bay stress nhưng hướng bay có mục tiêu : về rừng tìm chốn ngủ .-> Chiều tối với vạn vật là sự trở lại nghỉ ngơi. Hoạt động của chim có động lực thôi thúc+ Ý nghĩa liên tưởng :

Giữa chủ thể trữ tình và hình ảnh cánh chim có nét tương đồng là đều mệt mỏi, chim bay liên tục, người tù cũng đi liên tục.
Nét khác biệt: chim cố gắng bay về tổ ấm còn người tù tiếp tục đi cũng chỉ đến một nhà lao khác; nếu chim có động lực thúc đẩy thì người tù chẳng có động lực nào cả.

=> Ẩn sâu là nỗi nhớ nhà, nhớ nước của người con bị tù đày ở nơi xa xứ- Hình ảnh chòm mây :+ Ý nghĩa tả thực : chòm mây một mình trôi lững lờ giữa tầng không+ Ý nghĩa liên tưởng : đám mây một mình giữa khung trời cũng như sự một mình đơn độc của người tù giữa núi rừng bát ngát .=> Hồ Chí Minh đã phác họa nên một bức tranh vừa cổ xưa nhưng rất bình dị, thân mật .=> Qua đó, ta thấy được vẻ đẹp tâm hồn của Bác : nhạy cảm, tinh xảo, yêu vạn vật thiên nhiên tha thiết, nghị lực, bản lĩnh khác thường .

* Luận điểm 2: Bức tranh đời sống sinh hoạt của con người.

Sơn thôn thiếu nữ ma bao túcBao túc ma hoàn, lô dĩ hồng( Cô em xóm núi xay ngô tốiXay hết, lò than đã rực hồng )- Những hình ảnh đời sống dân dã, đời thường :+ “ sơn thôn thiếu nữ ” : hình ảnh người thôn nữ cùng với việc làm lao động giữa miền sơn cước-> Hình ảnh thiếu nữ xay ngô là TT của bức tranh, biểu lộ vẻ đẹp mạnh khỏe của người lao động .=> Sự Open của thiếu nữ xay ngô khiến bài thơ có tiến triển mới :

Thiên nhiên đi vào nghỉ ngơi nhưng nhịp sống con người vẫn dẻo dai
Cảnh trong hai câu đầu rất tĩnh còn ở hai câu cuối này nhờ hoạt động con người mà trở nên sinh động hơn

+ ” lò than rực hồng ” trong đêm hôm như đang nhen nhóm lên niềm vui, niềm sáng sủa, xua tan đi cảm xúc lạnh lẽo, đơn độc trong lòng người xa xứ. -> Nghệ thuật lấy sáng tả tối, lấy khoảng trống để tả thời hạn+ “ Hồng ” là hơi ấm, là ánh sáng, niềm vui và sự tin yêu .=> Mạch thơ có sự hoạt động : từ tối đến sáng, từ buồn đến vui, biểu lộ cái nhìn sáng sủa, hướng tới tương lai của tác giả .

3. Kết bài Chiều tối

– Khái quát lại giá trị nội dung và thẩm mỹ và nghệ thuật của tác phẩm+ Nội dung bài Chiều tối : Bài thơ cho thấy tình yêu vạn vật thiên nhiên, yêu đời sống, ý chí vượt lên trên thực trạng khắc nghiệt của nhà thơ chiến sỹ Hồ Chí Minh+ Đặc sắc nghệ thuật và thẩm mỹ : Đậm sắc tố cổ xưa và niềm tin tân tiến ; bút pháp chấm phá, nghệ thuật và thẩm mỹ tả cảnh ngụ tình tinh xảo ; điệp ngữ chuyển tiếp, cách dùng từ linh động ; ngôn từ tả ít, gợi nhiều, ý sống sót ngoài lời .- Cảm nhận của em về bài thơ Chiều tối .Trên đây là dàn ý chi tiết cụ thể so với nhu yếu phâ tích bài thơ Chiều Tối ( Mộ ) mà những em cần chú ý quan tâm để hoàn thành xong tốt hơn bài làm của mình .

4. Sơ đồ tư duy phân tích bài Chiều tối

Xem chi tiết: Sơ đồ tư duy Chiều tối

Với dàn ý chi tiết phân tích bài thơ Chiều tối của Đọc Tài Liệu trên đây, các em có thể triển khai thêm câu từ cho các nhóm nội dung chính theo tư duy, cảm nhận riêng của mình về tác phẩm này. Có thể tham khảo thêm một số bài văn mẫu phân tích Chiều tối được tổng hợp phía dưới đây để mở rộng vốn từ cho bài viết của mình.

III. Top 5 + bài văn hay phân tích bài thơ Chiều tối của Hồ Chí Minh

1. Bài văn phân tích Chiều tối hay mẫu số 1

Chủ tịch Hồ Chí Minh là một nhà cách mạng, một người chiến sĩ quốc tế luôn mang trong mình tình yêu quê hương đất nước và khát khao giải phóng dân tộc. Cả cuộc đời Bác dành cho sự nghiệp cách mạng không chỉ vậy Bác còn là một nhà văn hóa lớn có nhiều đóng góp trong lĩnh vực văn chương. Cảm hứng thi sĩ đến bất cứ lúc nào với người chiến sĩ cộng sản dù cho khi bị giam bắt, tù đày nhưng không thể giam cầm được tâm hồn của Người. Bài thơ “Chiều tối” là tác phẩm được sáng tác khi Bác bị chính quyền Tưởng Giới Thạch bắt giam vô cớ nhưng vẫn thể hiện tình yêu thiên nhiên, con người và tinh thần lạc quan, có niềm tin vào tương lai tươi sáng của Hồ Chí Minh.

Vào tháng 8 năm 1942 Bác sang Trung Quốc để tranh thủ sự ủng hộ quốc tế, sau nửa tháng đi bộ đến Túc Vinh tỉnh Quảng Tây và bị chính quyền sở tại Tưởng Giới Thạch bắt giam trong suốt mười ba tháng, những tháng ngày bị tù đày ấy Bác đã sáng tác tập thơ “ Nhật kí trong tù ” bằng chữ Hán với số lượng 134 bài. Trong đó bài thơ “ Chiều tối ” là bài số 31 khi Người bị thiên chuyển từ nhà lao Tĩnh Tây sang nhà lao Thiên Bảo năm 1942. Trong khoảnh khắc chiều tà bát ngát cùng với tâm hồn thi nhân đã tạo cảm hứng để người tù sáng tác gửi gắm vào thơ ca tâm trạng, tình cảm của mình. Nổi lên trong bài thơ là hình ảnh vạn vật thiên nhiên và con người lao động nơi đất khách quê người .“ Chiều tối ” được viết bằng chữ Hán theo thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật. Hai câu thơ đầu Bác đặc tả cảnh vạn vật thiên nhiên núi rừng với hai hình ảnh tiêu biểu vượt trội cánh chim mỏi mệt và đám mây đơn độc :“ Quyện điểu quy lâm tầm túc thụCô vân mạn mạn độ thiên không ”Dịch :Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủChòm mây trôi nhẹ giữa tầng không

Với bút pháp chấm phá điểm nhãn, ước lệ tượng trưng mang đậm chất cổ điển của thi pháp phương Đông Bác đã khắc họa hình ảnh cánh chim mỏi mệt đang bay tìm chốn ngủ. Đó là chi tiết gợi không gian mênh mông, gợi ý niệm thời gian buổi chiều đã về. Trong thơ ca không ít lần ta có bắt gặp hình ảnh cánh chim ấy là “Truyện Kiều” của Nguyễn Du có viết: “Chim hôm thoi thót về rừng” hay của bà Huyện Thanh Quan: “Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi” rồi trong “Tràng giang” của Huy Cận là hình ảnh “Chim nghiêng cánh nhỏ bóng chiều xa”.

Từ “ quyện ” trong câu thơ mang nghĩa mỏi mệt chỉ tâm thế sống sót của con người, là định ngữ cho danh từ “ điểu ”, được dùng để đặc tả cho hình ảnh cánh chim. Cánh chim ở đây không riêng gì được Bác quan sát trong sự hoạt động mà còn được cảm nhận từ bên trong là “ Chim mỏi ”. Nhà thơ đã dùng cái hữu hạn của cánh chim để nói cái vô hạn của khung trời. Trong khoảng chừng trời bát ngát ấy chỉ có cánh chim nhỏ nhoi bay với đôi cánh stress. Bác đã sử dụng bút pháp tả cảnh ngụ tình, tả hoạt động giải trí của tự nhiên để gợi thân phận, tâm trạng của mình. Ở đây vừa có sự trái chiều vừa có nét tương đương .Đối lập là nếu con chim bị lạc đàn, bay mỏi sau một ngày kiếm ăn khó khăn vất vả nhưng vẫn tự do tự do vào rừng tìm chốn ngủ còn nhà thơ vẫn bị kìm kẹp, nhốt. Tương đồng tâm trạng giữa người tù và cánh chim chiều. Phải chăng sau một ngày đi đường dài cổ đeo gông chân vướng xiềng Bác đã thấm mệt nên nhìn cánh chim bay Bác cũng cảm nhận được điều ấy, Bác cũng muốn được nghỉ ngơi sau ngày tù dài lê bước “ Năm mươi ba cây số một ngày / Áo mũ dầm mưa rách nát hết giày ”. Cội nguồn của sự đồng điệu ấy là tình yêu vô bờ mà Bác dành cho sự sống của vạn vật .Không chỉ vậy Người còn quan sát thấy hình ảnh đám mây trôi chầm chậm trên nền trời bát ngát, bát ngát gợi ý niệm lữ thứ, đơn độc. Đây cũng là một thi liệu rất quen thuộc trong thơ xưa. Thôi Hiệu đã từng viết : “ Bạch vân thiên tải không du du ” ( Ngàn năm mây trắng giờ đây còn bay ) hay đó là đám mây trong xanh trong thơ Nguyễn Khuyến với câu “ Tầng mây lơ lửng trời trong xanh ” .Tuy nhiên mây trong thơ Bác không gợi sự vĩnh viễn mà mang tâm trạng đơn độc, một mình của người khách do dự không biết tương lai sẽ đi đâu về đâu nhưng trong bản dịch chưa thực sự lột tả được ý nghĩa của từ “ cô ”. Chỉ với vài nét đặc tả, chấm phá lấy linh hồn của vạn vật thiên nhiên mà vẽ nên một bức tranh buổi chiều tối ảm đạm, yên ả. Cánh chim và đám mây đã từng Open trong thơ Lý Bạch : “ Chúng điểu cao phi tận / Cô vân độc khứ nhàn ”. Đó là nét cổ xưa mà Hồ Chí Minh thừa kế tinh hoa văn hóa nhân loại bộc lộ mong ước được tự do, được nghỉ ngơi như cánh chim, như đám mây trên trời cao .Trong hai câu thơ đầu chỉ đặc tả cảnh vạn vật thiên nhiên nhưng ẩn đằng sau lớp ngôn từ đó là tư thế và tâm hồn của thi nhân. Ta không thấy có chân dung của người tù khổ ải mà chỉ thấy phong thái từ tốn, thanh nhã của thi nhân mặc khách dù chân vướng xiềng lê từng bước trên đường đi, cảnh chiều bát ngát rợn ngợp nhưng tâm hồn Bác vẫn hướng về vạn vật thiên nhiên, quát sát từng cụ thể hoạt động của cảnh vật. Nếu không phải là một tình nhân vạn vật thiên nhiên tha thiết, một con người có nghị lực khác thường, bản lĩnh kiên cường vượt lên trên thực trạng làm thế nào có được sự tự do về ý thức. Nhà lao, xiềng xích hoàn toàn có thể nhốt thân thể Bác chứ không hề trói buộc được tâm hồn thi nhân .Trên nền cảnh của vạn vật thiên nhiên hình ảnh con người bỗng hiện lên trong thơ Bác. Con người ở đây là thiếu nữ đang lao động giữa chốn núi rừng bát ngát như một điểm sáng làm cho bức tranh đời sống trở nên có hồn có thần sắc sung sướng hơn :“ Sơn thôn thiếu nữ ma bao túcBao túc ma hoàn, lô dĩ hồng ”( Cô em xóm núi xay ngô tốiXay hết lò than đã rực hồng )Hình ảnh con người và đời sống được tiếp nối đuôi nhau hiện lên qua hai câu thơ. Thiếu nữ ở đây là người con gái ( bé gái ) trong lứa tuổi dưới thanh nữ chứ không phải như bao bài nghiên cứu và phân tích khác là cô gái. Hình ảnh bé gái đang xay ngô trong đêm hôm là để hô ứng với cánh chim đơn độc, một mình bên trên cô độc đối lập với cối xay. Ngòi bút của Bác hướng đến sự hoạt động của con người. Đây là một nét văn minh, mới lạ trong thơ Hồ Chí Minh. Thiếu nữ miền sơn cước toát giữa núi rừng bát ngát không những không bị hòa tan với vạn vật thiên nhiên mà điển hình nổi bật chói lòa trong khoảng trống ấy .Không giống như những bài nghiên cứu và phân tích khác tôi nhận thấy qua cấu trúc liên miên đối ở những từ “ ma bao túc ” câu trên và “ bao túc ma hoàn ” câu dưới cho thấy con người ở đây đang phải lao động khó khăn vất vả, nặng nề, triền miên, lê dài trong đêm. Trong mạch hoạt động của của thời hạn ở nguyên tác không hề nhắc đến chữ “ tối ” nhưng với bản dịch thơ người dịch cho thêm vào làm mất đi sự mê hoặc của ý thơ, khiến cho câu thơ mất đi nét đẹp của ý tại ngôn ngoại không cần nhắc đến nhưng vẫn hiện ra là một đêm hôm bao trùm .Trong câu thơ “ Bao túc ma hoàn lô dĩ hồng ” theo tôi đó là sự tiếp nối đuôi nhau việc làm, kết thúc một việc làm lại mở ra một việc làm mới, nhà thơ đã dùng hình ảnh nhà bếp lửa được đốt lên để nói sự hoạt động của thời hạn. Từ lâu nay hầu hết mọi người đều hiểu theo nghĩa là hồng tính từ, làm sáng rực lên hình ảnh con người trong đêm nhưng theo nguyên tác chữ Hán đó hồng của động từ mang ý nghĩa hành vi là đốt để so với từ “ ma ” ( xay ). Đây là hiện tượng kỳ lạ đồng âm trong tiếng Hán, nếu không cẩn trọng khám phá sẽ khiến cho mọi người nhầm lẫn với ý nghĩa khác .Qua hình ảnh con người trong đêm cho thấy đời sống nơi đây cơ cực, khó khăn vất vả khiến cho tác giả đồng cảm, đồng điệu. Bác đã dùng vòng xoay của cối xay để nói lên tâm trạng nặng nề của mình, dùng hình ảnh bé gái để nói lên cảm nhận đời sống. Nam Cao đã từng viết : “ Khi người ta đau chân, người ta không còn tâm lý đâu để nghĩ đến người khác ” nhưng so với Hồ Chí Minh thì đi ngược lại với điều đó. Bác là một con người có tấm lòng thương mến đồng loại đến vô cùng không chỉ là so với nhân dân Nước Ta mà còn là biết bao những con người cơ cực trên hành tinh này. Đúng như Tố Hữu đã từng viết : “ Bác ơi tim Bác bát ngát thế / Ôm cả giang sơn mọi kiếp người ” .Bài thơ là thành công xuất sắc của thẩm mỹ và nghệ thuật phối hợp hài hòa giữa bút pháp cổ xưa và sự cải cách văn minh trong ý thơ. Đặc biệt là chữ “ hồng ” ở cuối bài thơ được coi là nhãn tự, là con mắt thần của tác phẩm mang ý nghĩa thâm thúy được Hoàng Trung Thông nhận xét rằng : “ Với một chữ ” hồng “, Bác đã làm sáng rực lên hàng loạt bài thơ, đã làm mất đi sự stress, sự uể oải, sự vội vã, sự nặng nề đã diễn ra trong ba câu đầu, đã làm sáng rực lên khuôn mặt của cô em sau khi xay xong ngô tối ”. Đồng thời chữ “ hồng ” ấy cũng biểu lộ cho niềm tin, kỳ vọng của Bác vào một tương lai tươi đẹp ở ngày mai, đó là điều đáng quý, đáng trân trọng. Dù ở trong thực trạng ngục từ nhưng con người ấy không khi nào chịu khuất phục trước thực trạng, số phận .Trong thơ Hồ Chí Minh luôn có sự hoạt động từ bóng tối ra ánh sáng, từ hồng được Open rất nhiều lần như trong bài “ Tảo giải ” hiện lên : “ Phương Đông màu trắng chuyển sang hồng / Bóng tối đêm tàn sớm sạch không ” hay có câu Bác viết : “ Trong ngục giờ đây còn tối mịt / Ánh hồng trước mặt đã bừng soi ” đó là sự sáng sủa, niềm tin của Bác vào con đường cách mạng nước nhà, vào đời sống tốt đẹp hơn ở tương lai .Như vậy chỉ với 28 chữ thất ngôn tứ tuyệt được tích hợp hòa giải giữa chất cổ xưa và văn minh, giữa tâm hồn thi sĩ với trái tim thép người chiến sỹ, bài thơ đã làm xúc động người đọc trước niềm tin sáng sủa, yêu đời, yêu tha thiết đời sống và sự cảm thông, yêu dấu con người của vị cha già dân tộc bản địa. Con người Bác là tấm gương sáng để cho biết bao thế hệ đồng bào Nước Ta học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh .( Nguồn : Lớp Văn thầy Nhật )

2. Phân tích bài thơ Chiều tối ngắn gọn bài số 2

Hồ Chí Minh là một cái tên mà toàn bộ con dân Nước Ta đều ghi tạc trong tim với một lòng yêu quý, kính trọng vô bờ bến. Trong quy trình tìm lại tự do cho dân tộc bản địa, Bác đã phải chịu rất nhiều khổ cực, gian khó, đã rất nhiều lần bị bắt giam, chuyển từ nhà tù này sang nhà tù khác, bị đánh đập, tra tấn dã man. Tuy nhiên, trong thực trạng khó khăn vất vả ấy, ở Người vẫn ánh lên một ý thức sáng sủa, một niềm tin vào một ngày mai tươi đẹp .

Bài thơ “Chiều tối” nằm trong tập thơ “Nhật kí trong tù” đã thể hiện được phần nào tinh thần ấy của Người. Bài thơ chỉ đơn giản là tả lại cảnh nơi thôn dã vào một buổi chiều tối, thế nhưng ẩn chứa trong đó là một ước mơ tự do cho bản thân, ước mơ được quay trở lại quê hương để tiếp tục sứ mệnh của mình.

Bài thơ được sáng tác khi Bác bị giải từ nhà lao Tĩnh Tây đến nhà lao Thiên Bảo. Bức tranh chiều tối được nhìn qua cặp mắt của người tù tay đeo gông chân vướng xiềng :” Quyện điểu quy lâm tầm túc thụCô vân mạn mạn độ thiên không. “Dịch thơ :” Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ ,Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không. “Buổi chiều thường là lúc đoàn viên, nhưng cũng là khi con người ta thấy vô cùng đơn độc nếu không có một chốn để về. Cánh chim mỏi sau một ngày kiếm ăn cũng đã bay về tổ của mình. Trên không trung chỉ còn lững lờ một chòm mây. Giữa vạn vật thiên nhiên bát ngát hùng vĩ, con người và cảnh vật đều như dừng lại, chỉ có chòm mây ấy vẫn nhẹ nhàng trôi, càng làm điển hình nổi bật lên sự yên ắng, êm ả dịu dàng của buổi chiều tối nơi rừng núi. Chòm mây ấy cũng giống như Bác, đang trong tình cảnh tù tội, vẫn phải cô độc bước tiến .Chòm mây đơn độc, lặng lẽ, Bác cũng lặng lẽ, đơn độc. Tuy thế, phải là một người có lòng yêu vạn vật thiên nhiên, phải có một tâm thái thư thả, bình tĩnh, sáng sủa, vượt lên mọi gông cùm về thể xác để ngắm vạn vật thiên nhiên, hòa mình với vạn vật thiên nhiên như thế. Thân xác mỏi rã rời vì phải đi cả ngày đường khó khăn vất vả, nhưng Bác vẫn dõi mắt theo cánh chim về tổ, tầng mây lững lờ trôi lúc chiều về .Tuy chỉ hai câu thơ bảy chữ, nhưng cũng đã khiến cho người đọc tưởng tượng ra được cảnh chiều muộn nơi rừng núi thật bát ngát, âm u, vắng vẻ, quạnh quẽ. Đồng thời, cũng nói lên niềm mong ước quay trở về với quê nhà, ước mong được tự do như đám mây kia .Trong khung cảnh vạn vật thiên nhiên bát ngát, đượm nét buồn lúc chiều muộn nơi rừng núi, bỗng Open con người :” Sơn thôn thiếu nữ ma bao túc ,Bao túc ma hoàn, lô dĩ hồng. “Dịch thơ :” Cô em xóm núi xay ngô tối ,Xay hết, lò than đã rực hồng. “Giữa cảnh buồn của vạn vật thiên nhiên như trong thơ cổ, cô sơn nữ hiện lên như một điểm sáng, làm cho cả bức tranh trở nên sinh động, vui vẻ hơn. Đó chính là nét cố điển mà văn minh trong thơ của Hồ Chí Minh. Bức tranh vừa có người, vừa có hoạt động giải trí khỏe mạnh của con người trong đó. Đó chính là nét đẹp, nét đáng quý của người dân lao động. Cô gái đang miệt mài xay ngô bên lò than rực hồng để sẵn sàng chuẩn bị bữa tối .Ở đây, bản dịch thơ không bảo vệ được nghệ thuật và thẩm mỹ của bản chữ Hán. Bác đã lặp lại hai chữ ” bao túc ” ở cuối câu thứ ba và đầu câu thứ tư, như những vòng xay tiếp nối đuôi nhau nhau của cô gái, như sự tuần hoàn của thời hạn, trời đã tối, tối dần. Bức tranh vừa ấm cúng bởi cảnh tượng lao động trẻ trung và tràn trề sức khỏe của người thôn nữ lao động, vừa bởi cái ánh hồng của bếp lò. Đó chỉ là một thứ niềm hạnh phúc bình dị, vậy mà Bác vẫn gạt bỏ hết những đau đớn, căng thẳng mệt mỏi về thân xác để cảm nhận được .Nhà văn Nam Cao đã viết : ” Khi người ta đau chân, người ta không còn tâm lý đâu để nghĩ đến người khác được “, để nói rằng, con người ta thường có xu thế lo cho những đau khổ của bản thân. Thế nhưng, ở Bác Hồ – một người khi nào cũng lo nỗi lo của dân tộc bản địa, của quốc gia – vậy mà cũng vẫn luôn chăm sóc đến những thứ li ti nhất, bình dị nhất. Đó chính là nhân cách cao đẹp của vị lãnh tụ vĩ đại của tất cả chúng ta .

Bài thơ “Chiều tối” là một bài thơ tiêu biểu cho nét đẹp cổ điển và hiện đại trong thơ Hồ Chí Minh. Bài thơ chỉ đơn giản là tả về phong cảnh thiên nhiên và con người nơi xóm núi khi chiều muộn, đồng thời, cũng ẩn chứa trong đó nỗi niềm ước mong được tự do, được sum họp của Người. Đồng thời, ở Bác, chúng ta vẫn luôn thấy ánh lên một vẻ đẹp của tinh thần quên mình, của một trái tim giàu lòng yêu thương luôn biết quan tâm đến những điều bình dị nhất.

>>> Tham khảo hướng dẫn chi tiết soạn bài Chiều tối của Hồ Chí Minh để củng cố lại những nội dung chính cần phân tích và làm nổi bật trong bài văn.

3. Phân tích bài thơ Chiều tối bài số 3

” Nhật ký trong tù ” của Hồ Chí Minh được viết từ 2/8/1942 đến 10/9/1943 khi Người bị chính quyền sở tại Tưởng Giới Thạch bắt giam một cách vô cớ, đày đọa khắp những nhà lao tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc. Trong số 133 bài thơ ” Nhật ký trong tù ” có 1 số ít bài ghi lại những thời gian đáng nhớ trong ngày : Buổi sớm, Buổi trưa, Quá trưa, Chiều hôm, Chiều tối, Hoàng hôn, Nửa đêm … Mỗi bài là một nỗi niềm trong những tháng ngày ” ác mộng ” .

“Chiều tối” (Mộ) là bài thất ngôn tứ tuyệt số 31 trong “Nhật ký trong tù”. Bài thơ số 32 là bài “Đêm ngủ ở Long Tuyền”. Vậy, bài “Chiều tối” ghi lại cảnh xóm núi lúc ngày tàn trên con đường từ Thiên Bảo đến Long Tuyền vào tháng 10/1942.

Đây là nguyên tác bài thơ :” Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ ,Cô vân mạn mạn độ thiên không ,Sơn thôn thiếu nữ ma bao túc ,Bao túc ma hoàn lô dĩ hồng ‘ ‘ .Một cái nhìn man mác, một thoáng tham vọng thầm kín về một mái ấm, một chỗ dừng chân … của nhà thơ trên con đường lưu đày khổ ải muôn dặm, được hé lộ qua bài thơ, đọc qua tưởng như chỉ tả cảnh chiều tối nơi xóm núi lạ lẫm .Hai câu đầu tả khung trời lúc ngày tàn. Hai nét vẽ ” động ” cánh chim mỏi mệt ( quyện điểu ) bay về rừng xa, tìm cây trú ẩn, một áng mây đơn độc, một mình ( cô vân ) đang lửng lơ trôi ( mạn mạn ). Cấu trúc hai câu thơ đăng đối, âm điệu thơ nhẹ, thoáng buồn. Người chiến sỹ bị lưu đày ngước mắt nhìn khung trời, dõi theo cánh chim bay và áng mây trôi nhẹ mà lòng man mác. Rất tinh xảo, nét vẽ ngoại cảnh đã thoáng hiện tâm cảnh. Câu thơ dịch của Nam Trân tuy chưa bộc lộ được chữ ” cô ” trong ” cô vân ” nhưng khá hay :” Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủChòm mây trôi nhẹ giữa từng không ” .Hai câu thơ 1, 2 mang vẻ đẹp cổ xưa : tả ít mà gợi nhiều chỉ hai nét phác họa ( chim bay, mây trôi ) mà gợi lên cái hồn cảnh vật, ngày tàn, màn đêm buông xuống dần, tạo vật như đang chuyển sang trạng thái nghỉ ngơi, căng thẳng mệt mỏi. Nghệ thuật lấy điểm vẽ diện, lấy động tả tĩnh được vận dụng phát minh sáng tạo. Nhìn chim bay, mây trôi mà cảm thấy khung trời bát ngát hơn, cảnh chiều tối dịu dàng êm ả, yên bình hơn. Cảnh chiều tối ở xóm núi này còn mang tính ước lệ, nó lan rộng ra liên tưởng và cảm hứng nghệ thuật và thẩm mỹ trong tâm hồn mỗi tất cả chúng ta, … nhớ về một cánh chim bay trong ” Truyện Kiều ” : ” Chim hôm thoi thót về rừng ” ; nhớ đến một cánh chim bay mỏi và hình ảnh người lữ thứ trong chiều sương lạnh nhớ nhà :” Ngàn mai gió cuốn, chim bay mỏiDặm liễu sương sa, khách bước dồn( Chiều hôm nhớ nhà )

Trở lại bài “Chiều tối“, áng mây cô đơn lẻ loi đang lơ lửng, trôi nhẹ trên bầu trời là hình ảnh ẩn dụ về người lưu đày trên con đường khổ ải xa lắc! Ngôn ngữ thơ hàm súc, biểu cảm, vừa tả cảnh vừa tả tình, thoáng nhẹ mà đầy ấn tượng, dư ba.

Tiếp theo câu cuối 3 – 4 từ cảnh khung trời tác giả nói về đời sống con người nơi núi. Thiếu nữ và lò than hồng là TT của bức tranh này :” Sơn thôn thiếu nữ ma bao túcBao túc ma hoàn lô dĩ hồng ” .Một nét vẽ tươi tắn, bình dị, đáng yêu : Thiếu nữ xóm núi đang xay ngô. Ba chữ ” ma bao túc ” ở cuối câu ba được láy lại ” bao túc ma hoàn … ” ở đầu câu 4, động tác uyển chuyển xay ngô, vừa diễn đạt sự hoạt động vòng tròn của cái cối đá xay ngô thủ công bằng tay. Đức tính cần mẫn của thiếu nữ xóm núi được cảm nhận và trân trọng. Nghệ thuật điệp ngữ liên hoàn đã làm cho thơ liền lạc và có về nhạc điệu. Câu thơ dịch : ” Cô em xóm núi xay ngô tối “, với hai chữ ” cô em ” đã làm lạc phong thái thơ Hồ Chí Minh ; chữ ” tối ” thêm vào đã làm cho ý thơ lộ, còn đâu nữa ý tại ngôn ngoại trong bài thơ chữ Hán này ?Sự vật như nối tiếp theo dòng chảy thời hạn mà Open : Khi ngô xay xong than đã rực hồng, sáng bừng lên, vô cùng ấm cúng. Khi màn đêm đã bao mịt mùng, lò than đỏ rực lên, cảnh vật ấy lôi cuốn tâm lý người tù đang bị giải đi. Buồn biết bao cảnh nhà bếp lạnh tro tàn ! ấm cúng biết bao một ngọn đèn, một nhà bếp hồng trong đêm lạnh. Hình ảnh thiếu nữ xóm núi xay ngô và lò than rực hồng tượng trưng cho một mái ấm sum vầy mái ấm gia đình, nó đã làm vợi đi bao nỗi đơn độc tĩnh mịch .Hướng về một cảnh hoạt động và sinh hoạt dân dã bình dị : thiếu nữ xay ngô, dõi nhìn nhà bếp lửa, lò than rực hồng, khi chân tay mang nặng xiềng xích, bị giải đi trong chiều tối, Bác đã tìm thấy nơi nương lựa tâm hồn mình. Hình như nỗi đơn độc, một mình, lạnh lẽo bị xua tan. Một thoáng tham vọng thầm kín về một mái ấm mái ấm gia đình đã đến với nhà thơ trên con đường đi đày xa xứ trong màn đêm buông xuống .Cảm hứng thơ dào dạt chất nhân bản. Cái bình dị mà đầy chất thơ. Chất thơ ấy là hồn người và tình người. Hai nét vẽ về thiếu nữ xay ngô và lò than rực hồng là hai nét vẽ bình dị, ấm cúng, khoẻ và tươi tắn, làm thơ Bác có sự hoà hợp giữa sắc tố cổ xưa và chất tân tiến vẻ trung bình dị .Nhiều bài thơ khác cho thấy trên con đường khổ ải, lưu đày người chiến sỹ cách mạng trong ” Nhật ký trong tù ” hầu hết ít cảm thấy đơn độc, tâm hồn luôn luôn gắn bó với nhịp sống, làm chủ thực trạng và sáng sủa yêu đời. Trong cảnh hoàng hôn gió rét căm, vượt lên khó khăn. Người xúc động hướng tới một tiếng chuông chùa, một tiếng sáo mục đồng mà mạnh bước :” Gió sắc tựa gươm mài đá núi ,Rét như dùi nhọn chích cành câyChùa xa chuông giục người nhanh bước ,Trẻ dẫn trâu về tiếng sáo bay ” .( Nam Trân dịch )Có lúc trong cảnh bị cùm trói ” Thừa cơ rét rệp xông vào đánh ” mà Người vẫn ” thoát ngục ” tìm được một chút ít niềm vui nâng đỡ tâm hồn mình : ” Oanh sớm, mừng nghe hót xóm gần ” ( Đêm ngủ ở Long Tuyền ). Điều đó cho thấy, sự sống và tự do là khát vọng của Người. Thiên nhiên và con người hiện hữu trong thơ Bác bằng những nét vẽ đẹp, bình dị, đáng yêu, đó là sự sống mà Bác gắn bó, mến yêu suốt đời .

“Chiều tối” – một bài thơ đáng yêu: màu sắc cổ điển hàm súc kết hợp với tính chất trẻ trung, hiện đại, bình dị. Tứ thơ vận động từ cảnh đến tình, từ trong bóng tối đến sự sống, đến ánh sáng và tương lai. Nét vẽ tinh tế, thể hiện một hồn thơ “bát ngát tình”. Bài thơ thấm đượm một tình yêu mênh mông đối với tạo vật và con người. Trong đọa đầy gian khổ, tâm hồn Bác vẫn dào dạt sự sống.

Tuyển tập văn nghiên cứu và phân tích bài thơ Chiều tối của Hồ Chí Minh hay nhất

4. Phân tích bài thơ Chiều tối bài số 4:

Hồ Chí Minh được nhân loại biết đến không chỉ là một vị lãnh tụ kiệt xuất của dân tộc Việt Nam mà còn được biết đến như một nhà văn, nhà thơ lớn của thế kỷ XX. Ngoài văn chính luận, người còn để lại cho đời một sự nghiệp thơ ca đáng trân trọng. Trong đó nổi bật nhất là tập thơ Nhật ký trong tù. Tập thơ này như một cuốn nhật ký bằng thơ ghi lại những chặng đường giải lao đầy gian nan vất vả của người tù. Nhưng bằng bản lĩnh thép, tinh thần thép Người đã vượt qua hoàn cảnh tù đày để hướng về ánh sáng. Bài thơ Chiều tối là một trong những sáng tác tiêu biểu nhất của tập Nhật ký trong tù:

” Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủChòm mây trôi nhẹ giữa từng khôngCô em xóm núi xay ngô tốiXay hết lò than đã rực hồng “

Tháng 8/1942, Bác Hồ sang Trung Quốc để tranh thủ sự viện trợ của bạn bè quốc tế về cuộc cách mạng ở Việt Nam. Sau mười lăm ngày đi bộ khi vừa tới thị trấn Túc Vinh, tỉnh Quảng Tây, Người bị chính quyền Tưởng Giới Thạch bắt giam vô cớ và bị “mười bốn trăng tê tái gông cùm” trong gần ba mươi nhà lao của tỉnh Quảng Tây. Trong thời gian này Người đã sáng tác tập thơ Nhật ký trong tù gồm 134 bài thơ bằng chữ Hán. Bài thơ “Mộ” (Chiều tối) được xem là áng thơ tuyệt bút, được Người làm trên đường chuyển lao từ Tĩnh Tây đến Thiên Bảo.

Bài thơ mở màn bằng bức tranh vạn vật thiên nhiên buổi chiều tà trên đường Bác bị giải lao. Chỉ vài nét chấm phá, hai câu đầu của bài thơ đã để lại một tiểu họa về cảnh vạn vật thiên nhiên vùng sơn cước ở thời gian ” chiều tối ” .” Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủChòm mây trôi nhẹ giữa từng không “Thiên nhiên hiện lên với hai nét chấm phá : cánh chim và áng mây mang sắc tố cổ thi rõ nét. Hai hình ảnh ấy tạo nên bầu khoảng trống khoáng đãng, cao rộng, bộc lộ điểm nhìn lên của tác giả ” luôn ngẩng cao đầu trong thực trạng tù đày “. Buổi chiều ấy có vẻ như ta đã phát hiện đâu đó trong thơ xưa : ” Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà ” hay ” Chiều tà bảng lảng bóng hoàng hôn ” ( Bà Huyện Thanh Quan ). Cánh chim và chòm mây vốn là những thi liệu rất quen thuộc trong thơ cổ thường dùng để miêu tả cảnh chiều tối như một bút pháp miêu tả thời hạn. Lí Bạch trong bài thơ Độc tọa Kính Đình san cũng đã từng viết :” Chúng điểu cao phi tậnCô vân độc khứ nhàn “( Chim trời bay đi mấtMây lẻ trôi một mình )Điều mới mẻ và lạ mắt ở đây là nếu như trong thơ cổ, cánh chim thường bay về chốn vô tận vô cùng, vô định, gợi cảm giác xa xăm, phiêu dạt, chia lìa, mang cái buồn thương u uẩn thì cánh chim trong thơ Bác lại thân thiện yêu thương hơn khi nào hết. Nó chỉ là cánh chim tìm về tổ ấm sau một ngày dài mỏi mệt kiếm ăn. Cái hay nằm ở chỗ, nhìn cánh chim bay mà thấy được ” quyện điểu “, thấy được trong dáng bay của cánh chim có sự mỏi mệt của nó. Nghĩa là nhà thơ nhìn thấy được sự hoạt động bên trong của cánh chim kia. Đây chính là tình cảm nhân đạo của Hồ Chí Minh .Cái nhìn ấy bộc lộ tình cảm nhân ái bát ngát của Người so với cảnh vật. Đúng như Tố Hữu đã từng viết ” Bác ơi tim Bác bát ngát thế / Ôm cả nước nhà mọi kiếp người “. Qua đó ta thấy thêm một nét nghĩa mới : người tù có vẻ như cũng đồng cảm với cánh chim kia, Người như cũng muốn được dừng chân sau một ngày đày ải ” Năm mươi ba cây số một ngày / Áo mũ dầm mưa rách nát hết giày ” .Cùng với ” Quyện điểu quy lâm “, là ” Cô vân mạn mạn “. Bài thơ dịch khá uyển chuyển, nhưng đã làm mất đi vẻ một mình, trôi nổi, lững lờ của đám mây. Người dịch đã bỏ sót chữ ” cô ” và chưa bộc lộ được hết nghĩa của hai từ láy ” mạn mạn “. Căn cứ vào phần nguyên âm ta thấy, hình ảnh đám mây đơn độc, một mình đang chầm chậm trôi qua khung trời. Nó không chỉ làm cho khung trời thêm cao, thêm khoáng đãng mà còn gợi lên nỗi buồn bâng khuâng của người tù trên đất khách quê người. Nhưng buồn mà không bi lụy, không hiu hắt như trong thơ cổ xưa .Mặc dù câu thơ dịch : ” Chòm mây trôi nhẹ giữa từng không ” chưa được sát nghĩa nhưng dù sao cũng thấy cái hay riêng của nó. Chòm mây trôi nhẹ nhàng, nhàn tản như chính tâm hồn người tù chiến sỹ thư thả tự tại, bị giải tù mà như đang thưởng ngoạn cảnh trời chiều và thả tâm hồn thi sĩ chứ không còn là cảnh tù đày stress nữa. Qua đó ta thấy tác giả không hề để lộ cái stress, đơn độc của chính mình. Đó chính là niềm tin thép vĩ đại của người tù – thi sĩ Hồ Chí Minh .

Nhìn chung, hai câu đầu bài thơ có phảng phất nỗi buồn của lòng người, của tâm trạng người tù nhưng cảnh buồn mà không chút bi lụy. Thạc sĩ Nguyễn Đức Hùng nhận xét rằng “Những buổi chiều như vậy, đâu có thiếu trong văn chương cổ kim; nhưng nếu cảnh ấy qua cái nhìn của một Lý Bạch tiêu diêu, một Khuất Nguyên u uất chắc chắn sẽ đầy ảm đạm, thê lương. Còn ở đây, nếu không rõ xuất xứ, nhiều người sẽ lầm tưởng “Mộ” là bài thơ của thời Thịnh Đường”.

Cảnh chiều tà nơi vùng sơn cước có chút hiu hắt lạng lẽ gợi lên cái bâng khuâng man mác trong lòng người đọc nhưng sự biến chuyển của hai câu sau nhanh gọn xóa đi cái hiu hắt vốn có của núi rừng. Đó chính là lúc mà đôi mắt yêu thương và trái tim nhân ái bát ngát của Người phát hiện vẻ đẹp của con người lao động :” Sơn thôn thiếu nữ ma bao túc ,Bao túc ma hoàn lô dĩ hồng “Sinh thời Hồ Chí Minh chỉ có một ao ước lớn : ” Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc là làm thế nào cho nước ta được trọn vẹn độc lập, dân ta được trọn vẹn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học tập “. Nghĩa là ao ước của Người luôn hướng về nhân dân, nhân dân ở đây không chỉ hiểu là dân tộc bản địa Nước Ta ta mà còn là nhân dân cần lao trên quốc tế. Đó chính là tinh thần nhân đạo cao quý của Quốc tế cộng sản .Câu thơ nguyên bản ” Sơn thôn thiếu nữ ” dịch là ” Cô em xóm núi ” đứng trên bình diện nghĩa của từ thì không có gì sai. Nhưng câu thơ dịch đã không biểu lộ được cái nhìn trân trọng của nhân vật trữ tình so với con người ; giọng điệu sang trọng và quý phái của câu thơ nguyên tác không hiện hữu trong lời thơ dịch. Người phụ nữ đã nhiều lần xuất hiện trong thơ chữ Hán, nhưng phần đông họ đều thuộc giới thượng lưu hoặc chí ít cũng thân thiện với giới thượng lưu .

Phần lớn người phụ nữ trong cổ thi đều mang nỗi buồn thương man mác vì chiến tranh sinh ly tử biệt hay lỡ dở tình duyên, Vương Xương Linh đời Đường từng viết Khuê oán:

” Khuê trung thiếu phụ bất tri sầu ,Xuân nhật ngưng trang thướng thúy lâu .Hốt kiến mạch đầu dương liễu sắc ,Hối giao phu tế mịch phong hầu. “Dịch thơ :” Cô gái phòng the chửa biết sầuNgày xuân trang điểm dạo lên lầuĐầu đường chợt thấy tơ xanh liễuHối để chồng đi kiếm tước hầu. “Cái mới ở đây là cũng viết về hình ảnh người phụ nữ nhưng thơ Bác lại viết về người dân lao động với cái nhìn trân trọng yêu thương mang niềm vui của tấm lòng nhân đạo. Hai chữ ” thiếu nữ ” gợi lên vẻ tươi tắn, tươi tắn của cô gái cùng với hoạt động giải trí xay ngô đã làm hiện lên vẻ đẹp trẻ trung và tràn trề sức khỏe, uyển chuyển trong lao động. Hình ảnh này đã làm rối loạn cả buổi chiều cô quạnh mang đến cho bức tranh thơ sức sống và niềm vui lan tỏa. Có lẽ cũng chính vì thế mà có một nhà phê bình nào đó từng nhận xét rằng ” Không rõ trước Hồ Chí Minh đã có một ” sơn thôn thiếu nữ ” thực sự là người lao động bước vào quốc tế của nàng thơ hay chưa ?Chỉ biết rằng việc đặt hình ảnh ” sơn thôn thiếu nữ ” ở vị trí TT của bức tranh cảnh sắc chiều tối đã làm cho bức tranh vạn vật thiên nhiên trở thành bức tranh về đời sống con người. Sự quy đổi ấy biểu lộ một khuynh hướng hoạt động của hình tượng thơ và quan điểm nhân sinh của Bác. Trong bất kể thực trạng nào, Hồ Chí Minh cũng gắn bó với đời sống con người nơi trần gian đặc biệt quan trọng là đời sống nhân dân lao động ” .Tính văn minh ở đây nữa chính là thẩm mỹ và nghệ thuật biểu lộ. Tài hoa của Người là ở chỗ tả cảnh vạn vật thiên nhiên, tả cảnh chiều tối mà không phải dùng đến một tính từ chỉ thời hạn nào. Cả bài thơ không hề có chữ tối nào cả mà người đọc vẫn nhận ra chữ tối. Người dùng ánh lửa đỏ để biểu lộ thời hạn ( trời có tối mới nhìn thấy lò than rực hồng ). Hơn nữa, người đọc còn cảm nhận được bước tiến của thời hạn từ chiều đến tối. Cô gái xay ngô từ khi trời còn ánh sáng ; xay xong thì trời đã tối .Điệp ngữ liên hoàn ( điệp ngữ vòng ) ” ma bao túc – bao túc ma hoàn ” đã cho ta cảm nhận được thời hạn đang hoạt động đang xoay theo từng vòng xoay của cối xay ngô. Phải chăng Hồ Chí Minh đã có một phát hiện mới trong bút pháp tả thời hạn. Rõ ràng, ngay cả khi tả cảnh chiều tối, thơ Hồ Chí Minh vẫn có sự hoạt động từ bóng tối ra ánh sáng. Vòng quay của chiếc cối chấm hết, việc làm kết thúc ( bao túc ma hoàn ) thì lò than cũng vừa đỏ ( lô dĩ hồng ), ánh lửa đỏ ấm nồng Open thật giật mình, tỏa sáng vào đêm hôm xua tan đi cái lạnh lẽo hiu hắt của núi rừng. Đó cũng là lúc mà cô gái kia được quây quần bên mâm cơm ấm cúng của mái ấm gia đình .Chữ ” hồng ” nằm ở cuối bài thơ nhưng có một vị trí đặc biệt quan trọng. Trong thẩm mỹ và nghệ thuật Đường thi, chữ hồng được xem là nhãn tự là con mắt thần. Nó tạo nên cái thần thái đặc biệt quan trọng cho bài thơ. Hoàng Trung Thông nhận xét rằng : Với một chữ ” hồng “, Bác đã làm sáng rực lên hàng loạt bài thơ, đã làm mất đi sự stress, sự uể oải, sự vội vã, sự nặng nề đã diễn ra trong ba câu đầu, đã làm sáng rực lên khuôn mặt của cô em sau khi xay xong ngô tối .

Chữ “hồng” trong nghệ thuật thơ Đường người ta gọi là “con mắt thơ” (Thi nhãn hoặc là nhãn tự, chữ mắt) nó sáng bùng lên, nó căn lại, chỉ một chữ thôi với hai mươi bảy chữ khác dẫn đầu nặng đến mấy đi chăng nữa. Với chữ “hồng” đó có ai còn cảm giác nặng nề, mệt mỏi, nhọc nhằn nữa đâu, mà chỉ thấy màu đỏ đã nhuốm lên cả bóng đêm, cả thân hình, cả lao động của cô gái đáng yêu kia. Đó là màu đỏ tình cảm Bác.

Xem thêm: Soạn văn 8 (Ngắn gọn, đầy đủ và chi tiết nhất) – CungHocVui

Như vậy chữ ” hồng ” rất xứng danh là ” ông thánh thứ hai mươi tám ” của bài thơ. Ánh hồng ấy không chỉ tỏa ra từ chiếc nhà bếp lửa bình dị của một ” sơn thôn thiếu nữ ” mà hầu hết được tỏa ra từ tấm lòng nhân ái, niềm tin sáng sủa của Hồ Chí Minh. Về nét nghĩa khác, chữ ” hồng ” còn là biểu lộ của cuộc hoạt động từ bóng tối ra ánh sáng. Thơ Hồ Chí Minh khi nào cũng vậy, luôn hướng về ánh sáng. Trong bài thơ Tảo giải, chữ ” hồng ” ấy cũng đã từng Open :” Phương Đông màu trắng chuyển sang hồngBóng tối đêm tàn sớm sạch không “

Chữ “hồng” ấy với chữ “hồng” trong Chiều tối có cùng một nét nghĩa là chỉ ánh sáng, chỉ niềm vui, sự lạc quan của người tù. Con đường cách mạng Việt Nam cũng vậy đi từ trong đêm trường nô lệ, đi trong chông gai để đến với con đường vinh quang.

” Đầu tường sớm sớm vầng dương mọc ,Chiếu cửa nhà lao, cửa vẫn cài ;Trong ngục giờ đây còn tối mịt ,Ánh hồng trước mặt đã bừng soi. “

(Trích Nhật ký trong tù)

Thành công của bài thơ chính là yếu tố cổ xưa tích hợp với tân tiến, giữa tâm hồn thi sĩ và niềm tin thép của người tù cách mạng. Bài thơ đã làm người đọc xúc động trước tình cảm nhân ái bát ngát của người tù chiến sỹ cộng sản Hồ Chí Minh dù trong thực trạng tù đày nơi đất khách quê người nhưng Người vẫn vượt lên trên toàn bộ mọi sự khổ đau, đọa đày về thể xác để đưa đến cho người đọc những vần thơ tuyệt bút .Qua tìm hiểu và khám phá và cảm nhận về bài thơ Chiều tối ta càng thêm hiểu, thêm yêu hơn vị lãnh tụ vĩ đại Hồ Chí Minh của nước Nước Ta dân chủ cộng hòa. Xin được mượn bốn câu thơ của nhà thơ Tố Hữu thay cho lời kết :” Lại thương nỗi đọa đày thân BácMười bốn trăng tê tái gông cùmÔi chân yếu, mắt mờ tóc bạcMà thơ bay cánh hạc thư thả “

5. Phân tích bài thơ Chiều tối bài số 5:

Bác Hồ khi xưa đã từng nói rằng :“ Làm thơ ta vốn không hamNhưng mà trong ngục biết làm chi đâyNgày dài ngâm ngợi cho khuâyVừa ngâm vừa đợi đến ngày tự do ” .

Trong lời giãi bày Bác vốn không ham làm thơ, nhưng khoảng thời gian trong ngục làm thơ ngẫm ngợi để vơi đi nỗi buồn, đồng thời làm thơ cũng là để thể hiện ý chí sắt đá của người chiến sĩ cách mạng. Trong tập Nhật kí trong tù ta không thể không nhớ đến bài thơ Chiều tối, tác phẩm được sáng tác khi Bác chuyển từ nhà lao Tĩnh Tây đến nhà lao Thiên Bảo. Bài thơ đã làm bật lên tinh thần kiên cường của người tù cách mạng.

Mở đầu tác phẩm mở ra khung cảnh bức tranh vạn vật thiên nhiên chiều tối :Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủChòm mây trôi nhẹ giữa tầng khôngBức tranh chiều tối được gợi lên từ hai hình ảnh : cánh chim, chòm mây. Cánh chim vốn là thi liệu quen thuộc trong thơ xưa như : “ Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi ” ( Bà Huyện Thanh Quan ) hay “ Chim hôm thoi thót về rừng ” ( Nguyễn Du ). Những cánh chim thường gợi về nỗi đơn độc, gợi nhắc, gợi nhớ về một quãng thời hạn nào đó .Còn cánh chim trong thơ Bác lại Open trọn vẹn khác, sau một ngày kiếm ăn stress, chúng trở về tìm chốn nghỉ ngơi. Chúng bay đi có mục tiêu, phương hướng, không hề vô định như trong thơ cổ. Cánh chim ấy gợi liên tưởng về sự tương phản với thực trạng của Bác. Chòm mây trên trời đơn độc, lững lờ trôi giữa khoảng trống bát ngát, cái cô độc của chòm mây cũng như chính sự đơn độc, một mình của Bác .Bức tranh vạn vật thiên nhiên không còn dừng lại ở miêu tả vẻ bên ngoài mà nó còn là bề sâu của tâm cảnh, ta thấy được tình yêu vạn vật thiên nhiên của người tù. Bằng những quan sát rất là tinh xảo Bác đã chớp lấy được cái thần, cái hồn của cảnh vật, một khoảng trống chiều mơ màng, thanh thản. Không chỉ vậy ta còn thấy được nỗi đơn độc, căng thẳng mệt mỏi của người tù nhân, khi phải trải qua một hành trình dài dài, vận động và di chuyển từ nhà lao này đến nhà lao khác. Nhưng đằng sau nỗi đơn độc ấy còn là một bản lĩnh kiên cường, sắt đá của người chiến sỹ .Bức tranh của Bác không dừng lại ở đó, từ khoảng trống của vạn vật thiên nhiên, người tù chuyển dời điểm nhìn để thấy hơi thở của đời sống hoạt động và sinh hoạt bình dị, đời thường mà vô cùng ấm cúng :Cô em xóm núi xay ngô tốiXay hết, lò than đã rực hồng .Đến đây con người đã trở thành TT của bức tranh. Hiển hiện trong khung cảnh hoạt động và sinh hoạt là người thiếu nữ xóm núi đang xay ngô. Hình ảnh chân thực, bình dị và vô cùng đời thường nhưng lại lấp lánh lung linh tỏa sáng. Đó là ánh sáng của tuổi trẻ, của sức sống hừng hực nơi người con gái ; ánh sáng tỏa ra từ việc làm lao động bình dị ; đồng thời còn là vẻ đẹp của mối quan hệ giữa con người và vạn vật thiên nhiên : con người là TT, là chủ thể của ngoài hành tinh. Trước vạn vật thiên nhiên bát ngát con người không bị lu mờ mà được làm rõ điển hình nổi bật hơn .Câu thơ cuối là sự tích hợp hài hòa giữa nét vẽ cổ xưa và nét vẽ lãng mạn. Tính cổ xưa được bộc lộ ở bút pháp dùng ánh sáng để nói bóng tối. Hình ảnh lò than rực hồng, tỏa rạng một khoảng chừng khoảng trống đã tái hiện thành công xuất sắc bóng tối bao trùm xung quanh đây. Nhưng đồng thời đây cũng là câu thơ rất là văn minh. Chữ ” hồng ” là nhãn tự của bài thơ, làm bừng sáng cả khoảng trống tăm tối đang bao trùm. “ Hồng ” biểu lộ sự hoạt động theo hướng từ chiều đến tối, từ lạnh lẽo đến ấm cúng ( ấm của sự sống, của hoạt động và sinh hoạt lao động con người ), từ sự đơn độc đến đoàn viên và từ nỗi buồn đến niềm vui. Đây là sự hoạt động từ bóng tối ra ánh sáng bộc lộ niềm tin, sáng sủa vào tương lai tươi tắn của người chiến sỹ cách mạng .Bài thơ sử dụng thể thơ thất ngôn tứ tuyệt, ngôn từ cô đọng, hàm súc. Bút pháp gợi tả vạn vật thiên nhiên đơn giản và giản dị, tự nhiên mà vô cùng chân thực. Có sự xen kẽ, hòa quyện một cách thuần thục giữa sắc tố cổ xưa và tân tiến .

Chiều tối đã khắc họa thành công bức tranh thiên nhiên và bức tranh cuộc sống của con người nơi núi rừng hoang dã. Đằng sau bức tranh ấy là vẻ đẹp tâm hồn của Hồ Chí Minh: luôn mang trong mình tinh thần lạc quan, tin tưởng dù gặp khó khăn vẫn luôn tin rằng ánh sáng đang đợi dân tộc, đất nước nơi cuối con đường.

6. Phân tích bài thơ Chiều tối bài số 6

Chủ tịch Hồ Chí Minh là một nhà cách mạng, một người chiến sĩ quốc tế luôn mang trong mình tình yêu quê hương đất nước và khát khao giải phóng dân tộc. Cả cuộc đời Bác dành cho sự nghiệp cách mạng không chỉ vậy Bác còn là một nhà văn hóa lớn có nhiều đóng góp trong lĩnh vực văn chương. Cảm hứng thi sĩ đến bất cứ lúc nào với người chiến sĩ cộng sản dù cho khi bị giam bắt, tù đày nhưng không thể giam cầm được tâm hồn của Người. Bài thơ “Chiều tối” là tác phẩm được sáng tác khi Bác bị chính quyền Tưởng Giới Thạch bắt giam vô cớ nhưng vẫn thể hiện tình yêu thiên nhiên, con người và tinh thần lạc quan, có niềm tin vào tương lai tươi sáng của Hồ Chí Minh.

Vào tháng 8 năm 1942, Bác sang Trung Quốc để tranh thủ sự ủng hộ quốc tế, sau nửa tháng đi bộ đến Túc Vinh tỉnh Quảng Tây và bị chính quyền Tưởng Giới Thạch bắt giam trong suốt mười ba tháng, những tháng ngày bị tù đày ấy Bác đã sáng tác tập thơ “Nhật kí trong tù” bằng chữ Hán với số lượng 134 bài. Trong đó bài thơ “Chiều tối” là bài số 31 khi Người bị thiên chuyển từ nhà lao Tĩnh Tây sang nhà lao Thiên Bảo năm 1942. Trong khoảnh khắc chiều tà mênh mông cùng với tâm hồn thi nhân đã tạo cảm hứng để người tù sáng tác gửi gắm vào thơ ca tâm trạng, tình cảm của mình. Nổi lên trong bài thơ là hình ảnh thiên nhiên và con người lao động nơi đất khách quê người.

“Chiều tối” được viết bằng chữ Hán theo thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật. Hai câu thơ đầu Bác đặc tả cảnh thiên nhiên núi rừng với hai hình ảnh tiêu biểu cánh chim mỏi mệt và đám mây cô đơn:

“ Quyện điểu quy lâm tầm túc thụCô vân mạn mạn độ thiên không ”Dịch :Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủChòm mây trôi nhẹ giữa tầng không

Với bút pháp chấm phá điểm nhãn, ước lệ trượng trưng mang đậm chất cổ điển của thi pháp phương Đông Bác đã khắc họa hình ảnh cánh chim mỏi mệt đang bay tìm chốn ngủ. Đó là chi tiết gợi không gian mênh mông, gợi ý niệm thời gian buổi chiều đã về. Trong thơ ca không ít lần ta có bắt gặp hình ảnh cánh chim ấy là “Truyện Kiều” của Nguyễn Du có viết: “Chim hôm thoi thót về rừng” hay của bà Huyện Thanh Quan: “Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi” rồi trong “Tràng giang” của Huy Cận là hình ảnh “Chim nghiêng cánh nhỏ bóng chiều xa”.

Từ “ quyện ” trong câu thơ mang nghĩa mỏi mệt chỉ tâm thế sống sót của con người, là định ngữ cho danh từ “ điểu ”, được dùng để đặc tả cho hình ảnh cánh chim. Cánh chim ở đây không riêng gì được Bác quan sát trong sự hoạt động mà còn được cảm nhận từ bên trong là “ Chim mỏi ”. Nhà thơ đã dùng cái hữu hạn của cánh chim để nói cái vô hạn của khung trời. Trong khoảng chừng trời bát ngát ấy chỉ có cánh chim nhỏ nhoi bay với đôi cánh căng thẳng mệt mỏi. Bác đã sử dụng bút pháp tả cảnh ngụ tình, tả hoạt động giải trí của tự nhiên để gợi thân phận, tâm trạng của mình .Ở đây vừa có sự trái chiều vừa có nét tương đương. Đối lập là nếu con chim bị lạc đàn, bay mỏi sau một ngày kiếm ăn khó khăn vất vả nhưng vẫn tự do tự do vào rừng tìm chốn ngủ còn nhà thơ vẫn bị kìm kẹp, giam giữ. Tương đồng tâm trạng giữa người tù và cánh chim chiều. Phải chăng sau một ngày đi đường dài cổ đeo gông chân vướng xiềng Bác đã thấm mệt nên nhìn cánh chim bay Bác cũng cảm nhận được điều ấy, Bác cũng muốn được nghỉ ngơi sau ngày tù dài lê bước “ Năm mươi ba cây số một ngày / Áo mũ dầm mưa rách nát hết giày ”. Cội nguồn của sự đồng điệu ấy là tình yêu vô bờ mà Bác dành cho sự sống của vạn vật .Không chỉ vậy Người còn quan sát thấy hình ảnh đám mây trôi chầm chậm trên nền trời bát ngát, bát ngát gợi ý niệm lữ thứ, đơn độc. Đây cũng là một thi liệu rất quen thuộc trong thơ xưa. Thôi Hiệu đã từng viết : “ Bạch vân thiên tải không du du ” ( Ngàn năm mây trắng giờ đây còn bay ) hay đó là đám mây trong xanh trong thơ Nguyễn Khuyến với câu “ Tầng mây lơ lửng trời trong xanh ”. Tuy nhiên mây trong thơ Bác không gợi sự vĩnh viễn mà mang tâm trạng đơn độc, một mình của người khách do dự không biết tương lai sẽ đi đâu về đâu nhưng trong bản dịch chưa thực sự lột tả được ý nghĩa của từ “ cô ” .Chỉ với vài nét đặc tả, chấm phá lấy linh hồn của vạn vật thiên nhiên mà vẽ nên một bức tranh buổi chiều tối ảm đạm, yên ả. Cánh chim và đám mây đã từng Open trong thơ Lí Bạch : “ Chúng điểu cao phi tận / Cô vận độc khứ nhàn ”. Đó là nét cổ xưa mà Hồ Chí Minh thừa kế tinh hoa văn hóa nhân loại bộc lộ mong ước được tự do, được nghỉ ngơi như cánh chim, như đám mây trên trời cao .Trong hai câu thơ đầu chỉ đặc tả cảnh vạn vật thiên nhiên nhưng ẩn đằng sau lớp ngôn từ đó là tư thế và tâm hồn của thi nhân. Ta không thấy có chân dung của người tù khổ ải mà chỉ thấy phong thái từ tốn, thanh nhã của thi nhân mặc khách dù chân vướng xiềng lê từng bước trên đường đi, cảnh chiều bát ngát rợn ngợp nhưng tâm hồn Bác vẫn hướng về vạn vật thiên nhiên, quát sát từng chi tiết cụ thể hoạt động của cảnh vật .Nếu không phải là một tình nhân vạn vật thiên nhiên tha thiết, một con người có nghị lực khác thường, bản lĩnh kiên cường vượt lên trên thực trạng làm thế nào có được sự tự do về ý thức. Nhà lao, xiềng xích hoàn toàn có thể nhốt thân thể Bác chứ không hề trói buộc được tâm hồn thi nhân .Trên nền cảnh của vạn vật thiên nhiên hình ảnh con người bỗng hiện lên trong thơ Bác. Con người ở đây là thiếu nữ đang lao động giữa chốn núi rừng bát ngát như một điểm sáng làm cho bức tranh đời sống trở nên có hồn có thần sắc sung sướng hơn :“ Sơn thôn thiếu nữ ma bao túcBao túc ma hoàn, lô dĩ hồng ”( Cô em xóm núi xay ngô tốiXay hết lò than đã rực hồng )Hình ảnh con người và đời sống được tiếp nối đuôi nhau hiện lên qua hai câu thơ. Thiếu nữ ở đây là người con gái ( bé gái ) trong lứa tuổi dưới thanh nữ chứ không phải như bao bài nghiên cứu và phân tích khác là cô gái. Hình ảnh bé gái đang xay ngô trong đêm hôm là để hô ứng với cánh chim đơn độc, một mình bên trên cô độc đối lập với cối xay .Ngòi bút của Bác hướng đến sự hoạt động của con người. Đây là một nét tân tiến, mới lạ trong thơ Hồ Chí Minh. Thiếu nữ miền sơn cước toát giữa núi rừng bát ngát không những không bị hòa tan với vạn vật thiên nhiên mà điển hình nổi bật chói lòa trong khoảng trống ấy. Không giống như những bài nghiên cứu và phân tích khác tôi nhận thấy qua cấu trúc liên miên đối ở những từ “ ma bao túc ” câu trên và “ bao túc ma hoàn ” câu dưới cho thấy con người ở đây đang phải lao động khó khăn vất vả, nặng nề, triền miên, lê dài trong đêm .Trong mạch hoạt động của của thời hạn ở nguyên tác không hề nhắc đến chữ “ tối ” nhưng với bản dịch thơ người dịch cho thêm vào làm mất đi sự mê hoặc của ý thơ, khiến cho câu thơ mất đi nét đẹp của ý tại ngôn ngoại không cần nhắc đến nhưng vẫn hiện ra là một đêm hôm bao trùm. Trong câu thơ “ Bao túc ma hoàn lô dĩ hồng ” theo tôi đó là sự tiếp nối đuôi nhau việc làm, kết thúc một việc làm lại mở ra một việc làm mới, nhà thơ đã dùng hình ảnh nhà bếp lửa được đốt lên để nói sự hoạt động của thời hạn .Từ lâu nay đa phần mọi người đều hiểu theo nghĩa là hồng tính từ, làm sáng rực lên hình ảnh con người trong đêm nhưng theo nguyên tác chữ Hán đó hồng của động từ mang ý nghĩa hành vi là đốt để so với từ “ ma ” ( xay ). Đây là hiện tượng kỳ lạ đồng âm trong tiếng Hán, nếu không cẩn trọng khám phá sẽ khiến cho mọi người nhầm lẫn với ý nghĩa khác. Qua hình ảnh con người trong đêm cho thấy đời sống nơi đây cơ cực, khó khăn vất vả khiến cho tác giả đồng cảm, đồng điệu. Bác đã dùng vòng xoay của cối xay để nói lên tâm trạng nặng nề của mình, dùng hình ảnh bé gái để nói lên cảm nhận đời sống .Nam Cao đã từng viết : “ Khi người ta đau chân, người ta không còn tâm lý đâu để nghĩ đến người khác ” nhưng so với Hồ Chí Minh thì đi ngược lại với điều đó. Bác là một con người có tấm lòng yêu quý đồng loại đến vô cùng không chỉ là so với nhân dân Nước Ta mà còn là biết bao những con người cơ cực trên hành tinh này. Đúng như Tố Hữu đã từng viết : “ Bác ơi tim Bác bát ngát thế / Ôm cả giang sơn mọi kiếp người ” .Bài thơ là thành công xuất sắc của thẩm mỹ và nghệ thuật tích hợp hài hòa giữa bút pháp cổ xưa và sự cải cách văn minh trong ý thơ. Đặc biệt là chữ “ hồng ” ở cuối bài thơ được coi là nhãn tự, là con mắt thần của tác phẩm mang ý nghĩa thâm thúy được Hoàng Trung Thông nhận xét rằng : “ Với một chữ ” hồng “, Bác đã làm sáng rực lên hàng loạt bài thơ, đã làm mất đi sự căng thẳng mệt mỏi, sự uể oải, sự vội vã, sự nặng nề đã diễn ra trong ba câu đầu, đã làm sáng rực lên khuôn mặt của cô em sau khi xay xong ngô tối ”. Đồng thời chữ “ hồng ” ấy cũng bộc lộ cho niềm tin, kỳ vọng của Bác vào một tương lai tươi tắn ở ngày mai, đó là điều đáng quý, đáng trân trọng .

Dù ở trong hoàn cảnh ngục tù nhưng con người ấy không bao giờ chịu khuất phục trước hoàn cảnh, số phận. Trong thơ Hồ Chí Minh luôn có sự vận động từ bóng tối ra ánh sáng, từ “hồng” được xuất hiện rất nhiều lần như trong bài “Tảo giải” hiện lên: “Phương Đông màu trắng chuyển sang hồng/ Bóng tối đêm tàn sớm sạch không” hay có câu Bác viết: “Trong ngục giờ đây còn tối mịt/ Ánh hồng trước mặt đã bừng soi” đó là sự lạc quan, niềm tin của Bác vào con đường cách mạng nước nhà, vào cuộc sống tốt đẹp hơn ở tương lai.

Như vậy chỉ với 28 câu thơ thất ngôn tứ tuyệt được phối hợp hòa giải giữa chất cổ xưa và văn minh, giữa tâm hồn thi sĩ với trái tim thép người chiến sỹ, bài thơ đã làm xúc động người đọc trước ý thức sáng sủa, yêu đời, yêu tha thiết đời sống và sự cảm thông, yêu quý con người của vị cha già dân tộc bản địa. Con người Bác là tấm gương sáng để cho biết bao thế hệ đồng bào Nước Ta học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh .

7. Bài văn phân tích bài thơ Chiều tối đạt điểm cao – Mẫu số 7

Ai đó đã nói rằng : “ Điều kì diệu tuyệt đỉnh công phu của thẩm mỹ và nghệ thuật, đặc biệt quan trọng thi ca, là ở nơi đó ta hoàn toàn có thể tự do sắp xếp một quốc tế riêng như mình khao khát. Thế giới ấy dẫu ảo huyền hay u ám và sầm uất tới đâu cũng phải thấm đẫm tính nhân văn cao quý, hướng quả đât tới sự cao đẹp. ” Thi ca khi nào cũng thế, phải gắn mình vào nguồn mạch đời sống, nếu thi nhân quay sống lưng với đời sống, mải mê với chuyện đúc chữ, luyện câu, mọi giá trị văn chương chỉ còn là kỹ xảo. Sức nặng của những trang thơ chính từ cuộc sống đầy nắng gió ngoài kia mà tạo thành, nhà thơ phải đến đó để viết lên từ thứ mực được chưng cất từ chính hiện thực đời sống, dù nó có thế nào đi chăng nữa thì thơ anh vẫn phải “ thấm đẫm tính nhân văn cao quý ” và phải “ hướng quả đât tới sự cao đẹp ” .Hồ Chí Minh đến với thơ ca cũng vậy, những trang thơ của Người mang đậm trong mình chất “ thép ”, đó chính là cảm hứng đấu tranh tích cực, là tính chiến đấu của thơ ca và văn học nghệ thuật và thẩm mỹ. Người luôn biến những thứ tầm thường thành nụ cười tiêu khiển, tạm quên đi cảm xúc khó nhọc bị tra tấn nơi đất khách quê người, đặc biệt quan trọng qua bài thơ “ Chiều tối ” đã cho ta thấy tình yêu vạn vật thiên nhiên, yêu đời sống, ‎ ý chí vượt lên thực trạng khắc nghiệt đầy khác thường của người tù cách mạng :“ Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ ,Cô vân mạn mạn độ thiên không .Sơn thôn thiếu nữ ma bao túc ,Bao túc ma hoàn lô dĩ hồng. ”Không chỉ là vị lãnh tụ vĩ đại của cách mạng Nước Ta, Hồ Chí Minh còn là nhà văn, nhà thơ lớn với nhiều tác phẩm có giá trị. Với Bác, người nghệ sĩ phải là một chiến sỹ dữ thế chủ động tích cực trên mặt trận với vũ khí đặc biệt quan trọng là những tác phẩm văn chương : “ Văn hóa nghệ thuật và thẩm mỹ cũng là một mặt trận, anh chị em là chiến sỹ trên mặt trận ấy ”. Ta vẫn thường thấy những thi phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật thường sinh ra trong thực trạng rất đỗi nên thơ, khi trà dư tửu hậu hoặc lúc tức cảnh sinh tình, nhưng thơ Bác ngay cả trong thực trạng khắc nghiệt nhất vẫn vươn mình để trở thành áng thơ tuyệt bút .

“Mộ” (Chiều tối) được Bác lấy cảm hứng từ khung cảnh miền sơn cước vào một buổi chiều trên đường chuyển lao từ Tĩnh Tây đến Thiên Bảo cuối tháng 10 năm 1942. Đây được coi là một trong những thi phẩm đặc sắc trích từ tập “Ngục trung nhật kí” (Nhật kí trong tù), bài thơ mang đậm màu sắc cổ điển song cũng thấm đượm tinh thần hiện đại qua đó góp phần làm nổi bật cốt cách của “bậc đại trí, đại nhân, đại dũng” (Viên Ưng – Trung Quốc).

Ngay từ những nét phác hoạ tiên phong ta đã thấy hiện lên bức tranh cổ kính, đậm nét của thi ca cổ xưa :“ Quyện điểu quy lâm tầm túc thụCô vân mạn mạn độ thiên không ”( Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủChòm mây trôi nhẹ giữa tầng không )Bằng bút pháp chấm phá, Bác điểm trong bức tranh chiều tà là hình ảnh cánh chim – hình ảnh ước lệ thường thấy trong văn học cổ có nhiều ý nghĩa hình tượng, Nguyễn Du đã từng viết : “ Chim hôm thoi thóp về rừng ” hay như bà Huyện Thanh Quan trong bài thơ “ Chiều hôm nhớ nhà ” :“ Ngày mai gió cuốn chim bay mỏiDặm liễu sương sa khách bước dồn ”và đến tận sau này cánh chim ấy vẫn làm xao xác cả hoàng hôn trong thơ Huy Cận :“ Chim nghiêng cánh nhỏ, bóng chiều sa ”Cảnh vật vùng sơn cước là những hình ảnh thực được hiện lên rõ nét qua con mắt và tâm trạng của người tù nơi đất khách quê người. Chiều tối là lúc ánh sáng ban ngày gần vụt tắt hẳn, người đi đường ngước mắt nhìn lên khung trời – nơi vẫn có chút ánh sáng ban ngày còn sót lại và chợt nhận thấy một cánh chim lẻ bầy mỏi mệt ( quyện điểu ) đang bay về rừng tìm nơi trú ngụ .Chẳng lẽ tự nhiên mà cánh chim ấy rơi vào điểm nhìn của Bác, sự cảm nhận đó xuất phát trên cơ sở ý thức thâm thúy của cái tôi cá thể trước ngoại cảnh, và trên cơ sở sự thân mật, tương đương : suốt một ngày bay đi kiếm ăn, cánh chim đã mỏi mệt, người tù cũng căng thẳng mệt mỏi sau một ngày khó khăn vất vả lê bước trên đường trường. Những cánh chim kia còn biết tìm về tổ ấm khi màn đêm buông xuống còn người tù tha hương nơi đất khách vẫn phải rảo bước trên con đường gian nan mà chẳng biết điểm dừng chân sẽ là ở đâu .Sẵn có một tâm hồn nhạy cảm nên Người không hề không chạnh lòng và gợi lên nỗi nhớ quê nhà cồn cào, da diết, có vẻ như Bác cũng muốn dừng chân sau một hành trình dài nhọc nhằn đầy khó khăn vất vả :“ Năm mươi ba dặm một ngày trờiÁo mũ ướt đầm, dép tả tơi … ”Ngược dòng thời hạn, ta sẽ phát hiện tứ thơ tương tự như qua những vần thơ của Lí Bạch :“ Chúng điểu cao phi tậnCô vân độc khứ nhàn ”Cũng là cánh chim, chòm mây lẻ nhưng thơ Lý Bạch và thơ Bác chỉ giống nhau ở hình xác thi liệu, còn hai quốc tế xúc cảm là trọn vẹn khác nhau : Thơ Lí Bạch tái hiện hình ảnh cánh chim bay vào cõi hư vô lạnh buốt mang cảm hứng thoát tục lánh đời còn cánh chim trong thơ Bác có điểm đến rất rõ ràng : về rừng – về với cõi trần gian thân thiện, về với tổ ấm thật thân thương. Nhìn cánh chim mà Người thấy trong dáng bay của nó có cả sự stress .Phải chăng đó chính là tình cảm nhân đạo, là tấm lòng cảm thương cho cánh chim sau một ngày khó khăn vất vả lam lũ. Cái nhìn ấy biểu lộ sự nhân ái, bát ngát của Người so với vạn vật như nhà thơ Tố Hữu đã từng viết :“ Bác ơi tim Bác bát ngát thếÔm cả nước nhà mọi kiếp người ”Trong câu thơ sau “ Cô vân mạn mạn độ thiên không ” mang đậm đà phong vị cổ thi và đẹp như một câu thơ Đường, cũng mượn thi liệu quen thuộc là hình ảnh chòm mây để miêu tả cảnh chiều tà :“ Bạch vân thiên tải không du du ”( Ngàn năm mây trắng giờ đây còn bay )

(Hoàng Hạc lâu – Thôi Hiệu)

tuy nhiên những áng mây trong thơ Bác không giàu sang, cao sang mà rất bình dị, êm ả dịu dàng của khung trời miền sơn cước. Đối chiếu với bản dịch thơ, rất tiếc người dịch đã làm mất đi sự đơn độc, một mình của đám mây ( cô vân ) và hình dáng lững lờ như chất chứa nỗi niềm, giúp ta tưởng tượng ra cả một khoảng chừng trời trong trẻo, mênh mang, yên bình cùng chút gió thu nhè nhẹ hiu hắt buồn ( mạn mạn ) .Hai hình ảnh tương phản ở đầu và cuối câu thơ : “ cô vân ” – “ thiên không ”, trái chiều giữa khoảng trống cao rộng, thoáng đạt của khung trời với sự một mình của áng mây khiến cho khoảng trống càng rộng mở bát ngát, rợn ngợp và cánh chim càng nhỏ bé, đơn độc, đáng thương. Lối vẽ chấm phá cổ xưa không làm cho hình ảnh chòm mây rơi vào ước lệ giống với thơ xưa mà ngược lại giúp chúng sôi động như mang tâm tình, xúc cảm .Áng mây có vẻ như không biết đi đâu, về đâu trong cảnh chiều tàn đang dần khép cửa, nó khiến người tù cách mạng nghĩ đến thân phận bơ vơ nơi đất khách quê người của mình, đó vừa là nỗi buồn cố hữu trước cảnh vạn vật thiên nhiên vừa là nỗi buồn phải xa quê nhưng khi nào cũng nhớ về quê nhà :“ Năm tròn cố quốc thân vô tộiHóa lệ thành thơ tả nỗi này ”Bằng những thi liệu cổ xưa quen thuộc, với nghệ thuật và thẩm mỹ tả cảnh ngụ tình và bút pháp chấm phá chỉ gợi mà ít tả, thi nhân đã dựng lên bức tranh chiều muộn thanh thản miền sơn cước. Bức tranh ấy trọn vẹn không có dây trói hay gông xiềng, tư thế một tù nhân đã thay thế sửa chữa trọn vẹn bởi tư thế của một hành nhân, một thi nhân. Cảnh vật được cảm nhận từ điểm nhìn cao rộng khoáng đạt, thế cho nên cảnh tuy hoang vắng, phảng phất chút buồn nhưng không cô liêu, vô vọng. Và người tù cách mạng đã dành những tình cảm yêu thương, trìu mến cho vạn vật, cho tự nhiên vốn dĩ rất thơ mộng này. Tự chủ trong cái nhìn vạn vật thiên nhiên và đồng thời con người cũng tự chủ trong cả những xúc cảm vui buồn .Hai câu thơ không khẩu khí mà lại làm ta rung động. Người tù đang tự do tự tại trước cảnh ngộ éo le như Bác đã từng viết khi mới bước vào nơi bị giam giữ :“ Thân thể ở trong laoTinh thần ở ngoài lao ” .Hai câu thơ là tư thế của con người làm chủ thực trạng, làm chủ cuộc sống, càng đặt hai câu thơ trong thực trạng sáng tác của nó, người đọc càng cảm nhận được bản lĩnh khác thường, niềm tin thép của người tù chiến sỹ Hồ Chí Minh trước những khắc nghiệt của cuộc sống :“ Vần thơ của Bác vần thơ thépMà vẫn bát ngát bát ngát tình ”( Hoàng Trung Thông )Hai câu thơ cuối có sự hoạt động về thời hạn từ chiều đến tối, có sự hoạt động từ khoảng trống vạn vật thiên nhiên đến khoảng trống cảnh hoạt động và sinh hoạt. Nổi bật trong bức tranh là hình ảnh cô thiếu nữ xóm núi đang xay ngô chuẩn bị sẵn sàng cho bữa tối, đây là một thi liệu mang đậm tính dân chủ cho văn chương cũng như sự hoạt động mới mẻ và lạ mắt cho hình tượng thơ :“ Sơn thôn thiếu nữ ma bao túcBao túc ma hoàn lô dĩ hồng ”( Cô em xóm núi xay ngô tốiXay hết lò than đã rực hồng )

Ta vẫn thường thấy trong thơ xưa, cảnh thiên nhiên thường vắng bóng con người hoặc con người bị hòa vào thiên nhiên, họ thường nhỏ bé, cô đơn, thường tĩnh lặng, thụ động và luôn chịu sự chi phối của ngoại cảnh như trong bài “Qua đèo Ngang” của bà Huyện Thanh Quan:

“ Lom khom dưới núi tiều vài chúLác đác bên sông chợ mấy nhà ”Hay như trong thơ Đường, hình ảnh ẩn sĩ hiện lên dưới cánh chim ngàn mây núi buông câu thả cá mà cũng như buông xuôi cuộc sống :“ Ngàn non bóng chim tắtMuôn nẻo dấu người khôngThuyền đơn ông tới nónMột mình câu tuyết sông ”

(Giang Tuyết – Liễu Tông Nguyên)

Nhưng khi đến với bài thơ “ Chiều tối ”, TT của bức tranh giờ đây lại là con người – hình ảnh cô gái đang lao động siêng năng xay ngô bên nhà bếp lửa như mang đến sức sống cho khung cảnh chiều tối. Đặc biệt, đó là sự kết nối “ thiếu nữ ” – “ sơn thôn ” đã cho ta thấy xúc cảm, hồn thơ của Bác. Người luôn luôn phát hiện mối quan hệ hoà hợp giữa người và cảnh vật. Không phải ngẫu nhiên có sự phối hợp này, có vẻ như xóm núi như đẹp hơn, ấm cúng hơn nhờ vào sự Open của thiếu nữ .Và thiếu nữ Open không hề đơn độc một mình mà gắn liền với hội đồng “ sơn thôn ” của mình, đó vẫn luôn là cách nhìn đặc biệt quan trọng thường gặp trong thơ Bác :“ Làng xóm ven sông đông đúc thếThuyền câu rẽ sóng nhẹ thênh thênh ”( Giữa đường đáp thuyền đi huyện Ung )Ở câu thơ thứ 3 lại một lần nữa bản dịch thơ không hề bộc lộ được hết ý nghĩa của bản nguyên tác khi “ sơn thôn thiếu nữ ” dịch là “ cô em xóm núi ”. Bác không gọi cô gái bên nhà bếp lửa hồng ấy với hai từ cô em mang sắc thái bông đùa mà Bác trân trọng gọi người con gái ấy là thiếu nữ – gợi cảm xúc về sức trẻ, tuổi thanh xuân của cô. Mặt khác, thơ cổ cũng đã nhiều lần nhắc đến hình ảnh người thiếu nữ, nhưng là những thiếu nữ đài các nơi khuê phòng :“ Êm đềm trướng rủ màn cheTường đông ong bướm đi về mặc ai ”( Truyện Kiều )là những mĩ nhân, những quý tộc thượng lưu ở lầu son gác tía như trong thơ Lí Bạch :“ Mĩ nhân nhất tiếu khiên châu bạcGiao chỉ hông lâu : thị thiếu gia ”( Mĩ nhân nở nụ cười vén bức rèm châuRồi chỉ về phía lầu hồng nói với ta : ấy là nhà của thiếp )còn người thiếu nữ trong “ Chiều tối ” Open cùng khung cảnh lao động bình dị nơi xóm làng mang vẻ đẹp khỏe mạnh, mộc mạc mà thân thiện, đầy thương mến và chính đời sống lao động bình dị đó càng trở nên đáng quý, đáng trân trọng biết bao giữa rừng núi chiều tối âm u heo hút. Nó mang lại cho người đi đường chút hơi ấm của sự sống, chút niềm vui và niềm hạnh phúc trong lao động của con người, tuy khó khăn vất vả mà tự do .Trong câu thơ thứ ba ở bản dịch thơ, người dịch đã sơ ý đặt thêm chữ “ tối ” vào khiến giảm đi không ít tính hàm súc, cô đọng. Xét về thời hạn thì quả thực khi cô gái xay ngô thì trời đã tối nhưng cảm quan nghệ thuật và thẩm mỹ của Bác thì rất dị ứng với bóng tối và hơn cả người đọc trọn vẹn hoàn toàn có thể nhận thấy được bước chuyển biến của thời hạn ngay cả khi không có sự Open của chữ “ tối ” như Lê Trí Viễn đã từng phản hồi : “ Thời gian trôi từ từ theo cánh chim và làn mây, theo vòng xoay của cối ngô quay mãi quay mãi ” .Ở hai câu thơ cuối này, thi nhân đã sử dụng thành công xuất sắc cấu trúc lặp vòng tròn từ cuối câu ba tới đầu câu bốn : “ ma túc bao – bao túc ma ” mặc dầu so với một bài thơ tứ tuyệt chỉ vỏn vẹn hai mươi tám chữ việc dùng phép lặp rất ít khi xảy ra. Cụm từ “ ma túc bao ” ở cuối câu thơ thứ ba đã gối đầu vào câu thơ thứ tư theo lối đảo ngược, nếu đọc liên tục ta sẽ có ấn tượng về những vòng xoay đều đặn của chiếc cối xay ngô, nó cứ hoạt động có vẻ như triền miên không dứt : “ … ma bao túc … bao túc ma … ma bao túc ” đưa ta với một buổi tối sum vầy, ấm cúng của một mái ấm gia đình vùng sơn cước .Hồ Chí Minh đã có phát hiện mới trong bút pháp miêu tả thời hạn đó là sự hoạt động từ bóng tối ra ánh sáng, vòng xoay của chiếc cối chấm hết đồng nghĩa tương quan rằng việc làm kết thúc và lò than cũng vừa đỏ. Ánh lửa hồng Open giật mình tỏa sáng vào đêm hôm đã xua tan cái lạnh lẽo, tối tăm thắp lại ánh sáng và sự ấm cúng cho đêm miền sơn cước. Chữ “ hồng ” nằm ở cuối bài thơ có một vị trí đặc biệt quan trọng, nó được xem là nhãn tự của toàn bài .Nhà thơ Hoàng Trung Thông nhận xét : “ Với một chữ hồng Bác đã làm sáng rực lên hàng loạt bài thơ, đã làm mất đi sự căng thẳng mệt mỏi, sự uể oải, sự vội vã … ” Ánh hồng không chỉ tỏa ra từ nhà bếp lửa mà còn tỏa ra từ tấm lòng nhân ái, ý thức sáng sủa của người tù cách mạng. Dường như trong thơ Bác luôn hướng về những thứ cao quý, đẹp tươi : “ từ tư tưởng đến hình tượng thơ luôn luôn có sự hoạt động hướng về sự sống, ánh sáng và tương lai ” ( Nguyễn Đăng Mạnh ), trong bài “ Giải đi sớm ” chữ “ hồng ” cũng đã từng Open :“ Phương Đông màu trắng chuyển sang hồngBóng tối đêm tàn sớm sạch không ”và ta luôn biết rằng, con đường cách mạng Nước Ta cũng đi từ trong đêm trường nô lệ để đến với con đường vinh quang cũng được hình tượng qua ánh hồng :“ Trong ngục giờ đây còn tối mịtÁnh hồng trước mặt đã bừng soi ”Như vậy, chữ “ hồng ” đã tạo lên một điểm sáng thẩm mỹ và nghệ thuật đem lại giá trị thẩm mĩ, nó vừa xua tan cái lạnh lẽo, vừa gợi cảm giác vui vẻ, bình yên, đầm ấm của đời sống, vừa hình tượng cho sự sáng sủa, yêu đời của Bác. Ngọn lửa ấy đã làm bừng sáng chất thép trong thơ Hồ Chí Minh. Đó là chất thép của những tình cảm lớn lao, của niềm tin và nghị lực khác thường .Những năm 40 của thế kỉ trước, trên thi đàn văn học lãng mạn vang lên những vần thơ nặng trĩu buổi chiều của Huy Cận : “ Lớp lớp mây cao đùn núi bạc / Chim nghiêng cánh nhỏ bóng chiều sa … ”. Những câu thơ của chàng người trẻ tuổi tri thức tiểu tư sản đã mang theo tâm trạng bất lực của cả một lớp người đang ngột ngạt giữa xã hội đen tối Nước Ta dưới ách ngoại bang. Cũng trong một buổi chiều giữa nơi đất khách Nước Trung Hoa, một người tù “ tay bị trói giật cánh khuỷu, cổ mang vòng xích ” đã để xúc cảm trải ra cùng khoảng trống bát ngát, làm ra những vần thơ tuyệt tác, vừa cổ kính, vừa rất trữ tình thư thái .Đọc thơ Người ta tò mò được “ từ sắc tố cổ xưa bỗng tỏa sáng niềm tin thời đại ”, thấy được tư thế từ tốn của người tù cách mạng như nhà thơ Tố Hữu từng viết :“ Lại thương nỗi đọa đày thân BácMười bốn trăng tê tái gông cùmÔi chân yếu, tay mờ, tóc bạcMà thơ bay cánh hạc từ tốn ”“ Hoa hồng nở hoa hồng lại rụng ,Hoa tàn hoa nở cũng vô tình ,Hương hoa bay thấu vào trong ngụcKể tù nhân nỗi bất bình. ”Thời gian hoàn toàn có thể làm cho cái đẹp bị tàn phai, nhưng không hề giết chết cái đẹp. Hoa hồng tàn về thân xác cánh hoa hoàn toàn có thể rơi, đài hoa hoàn toàn có thể rụng nhưng hương hoa vẫn còn thơm mãi, hồn hoa biết bay đi để tìm người bạn tri âm tri kỉ cùng san sẻ nỗi buồn, nỗi bất bình, kĩ năng của người nghệ sĩ hoàn toàn có thể làm cho cái đẹp bất tử. Những vần thơ “ Chiều tối ” cũng vậy, nó vẫn vươn mình trong “ vùng đất chết ” để trở thành một thi phẩm chói lòa, vượt ra khỏi nỗi khổ của người tù chuyển lao, thoát khỏi “ cái dơ bẩn thấp hèn ” và thay vào đó là một tâm hồn yêu vạn vật thiên nhiên, yêu đời sống và yêu con người đến tha thiết .( Nguồn : Thích văn học )

IV. Kiến thức lan rộng ra về bài Chiều tối

1. Hoàn cảnh sáng tác bài thơ Chiều tối

– Bài thơ rút ra từ tập thơ Nhật kí trong tù, tập thơ sáng tác khi tác giả bị chính quyền sở tại Tưởng Giới Thạch bắt giam trong suốt 13 tháng .- Cảm hứng được gợi lên bởi cuộc chuyển lao của Hồ Chí Minh từ Tĩnh Tây đến Thiên Bảo. Trên đường chuyển lao suốt một ngày dài với xiềng xích đi bộ đường rừng đến tận chiều tối mà chưa được nghỉ chân .

2. Chiều tối dịch thơ

Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ ,Cô vân mạn mạn độ thiên không .Sơn thôn thiếu nữ ma bao túc ,Bao túc ma hoàn lô dĩ hồng .

3. Một số nhận định về bài Chiều tối

– ” Hồ Chí Minh rất Đường mà không Đường một tí nào. Với một chữ ” hồng “, Bác đã làm sáng rực lên hàng loạt bài thơ, đã làm mất đi sự stress, sự uể oải, sự vội vã, sự nặng nề đã miêu tả trong 3 câu đầu, đã làm sáng rực lên khuôn mặt của cô em sau khi xay ngô tối. Chữ ” hồng ” trong thẩm mỹ và nghệ thuật thơ Đường người ta gọi là ” con mắt ” thơ ( thi nhã hoặc nhãn tự ), nó bừng sáng lên, nó cân lại chỉ một chữ thôi với 27 chữ khác dầu nặng đến mấy đi chăng nữa. Với chữ ” hồng ” đó có ai còn cảm xúc nặng nề, căng thẳng mệt mỏi, nhọc nhằn nữa đâu mà chỉ thấy màu đỏ đã nhuốm lên cả bóng đêm, cả thân hình lao động của cô gái đáng yêu kia. Đó là màu đỏ của tình cảm Bác “( Nguyễn Trung Thông )- ” Nếu chỉ dừng lại ở 3 câu thơ đầu thì thơ Hồ Chí Minh không khác gì thơ Liễu Tông Nguyên đời Đường :Thiên sơn điêu phi tậnVạn kính nhân tông diệtCô thuyền xuy lạp ôngĐộc điếu hàn giang tuyết( Nghìn non chim bay hếtMuôn nẻo dấu người mấtTrên thuyền cô độc lão già

Một mình cầu sông tuyết lạnh)

Xem thêm: Soạn văn 9 hay, đầy đủ, ngắn gọn nhất – CungHocVui

( Hoài Thanh )- / –

Phân tích bài thơ Chiều tối (Mộ) của Hồ Chí Minh là một dạng đề có nhiều cách triển khai dựa trên dàn ý cơ bản phía trên. Các em có thể tham khảo và từ đó xây dựng cho mình riêng một bài phân tích bài thơ Chiều tối theo tư duy, ngôn từ và cảm nhận thật độc đáo của mình. Chúc các em làm bài tốt !

Source: https://futurelink.edu.vn
Category: Tin tổng hợp