KỸ NĂNG GIAO TIẾP CỦA TRẺ MẦM NON

Bởi
KỸ NĂNG GIAO TIẾP CỦA TRẺ MẦM NON

Khả năng giao tiếp là khả năng thực hiện việc chuyển tải thông tin từ người này sang người khác với các công cụ như ngôn ngữ nói, ngôn ngữ viết và ngôn ngữ cơ thể. Với trẻ mầm non, khả năng giao tiếp bao gồm việc thể hiện bản thân và tiếp nhận thông điệp từ người khác. Giao tiếp không đơn thuần là trao đổi thông tin mà có ý nghĩa trong việc kích thích não bộ, phát triển trí tuệ cho trẻ, khiến trẻ dễ dàng hòa nhập xã hội hơn.
Sự phát triển kỹ năng giao tiếp ở trẻ thể hiện ở mỗi giai đoạn là khác nhau.
Giai đoạn 3-4 tuổi: đây là giai đoạn hình thành hành vi bắt chước trong giao tiếp của trẻ. Bé sẽ quan sát và muốn làm theo các hành động của cha mẹ, thầy cô giáo và bạn bè. Vậy nên hãy cho trẻ thấy những cư xử tích cực.
Giai đoạn 4-5 tuổi: Bé biết tương tác với những người xung quanh bằng cách thể hiện mong muốn và suy nghĩ của bản thân. Trong giai đoạn này cần tạo nhiều cơ hội cho trẻ giao tiếp.
Giai đoạn 5-6 tuổi: bé biết sử dụng các câu phức tạp, nhạy cảm với ngôn từ và ghi nhớ nhiều hơn các câu có cú pháp rõ ràng. Đây là lúc uốn nắn các câu và ngữ pháp cho trẻ.
Công cụ chính của giao tiếp là ngôn ngữ nói và ngôn ngữ hình thể. Ngôn ngữ nói được củng cố thông qua việc trò chuyện, kể chuyện, đọc sách, hoạt động giao tiếp bằng lời nói,… Ngôn ngữ hình thể được phát triển khi bé cảm nhận được về bản thân, điều khiển được hành vi của bản thân. Bé có ngôn ngữ hình thể tốt khi bé hiểu được sợi dây liên kết giữa ngôn ngữ và biểu đạt của chân tay, mắt mũi, cơ thể,…

 Ở tuổi mầm non phát triển ngôn ngữ là một nhiệm vụ quan trọng. Tuy vậy, không nên xem nhiệm vụ trọng tâm của phát triển khả năng giao tiếp cho trẻ chỉ ở phát triển ngôn ngữ. Mô hình Reggio Emilia ở Ý, được xem là một trong những mô hình giáo dục mầm non chất lượng nhất hiện nay, luôn nhấn mạnh rằng trẻ có hàng trăm ngôn ngữ khác nhau (viết, vẽ, múa, âm nhạc, ngôn ngữ cơ thể, đóng kịch…) để biểu cảm và thể hiện suy nghĩ của mình Nhiệm vụ khích lệ mong muốn giao tiếp, chia sẻ ý tưởng và tình cảm, phát triển khả năng nhận biết cảm xúc của người khác, hiểu biểu cảm và tự thể hiện mình của trẻ (self-expression), khả năng thiết lập các mối quan hệ xã hội cũng chưa được quan tâm ở mức cao như nhiệm vụ phát triển ngôn ngữ. Bên cạnh đó, chúng ta cũng đang gặp sự mất cân đối trong hình thức tổ chức các hoạt động phát triển giao tiếp cho trẻ: các nội dung này (mà trọng tâm là phát triển ngôn ngữ nói và làm quen với chữ viết) vẫn được thực hiện chủ yếu thông qua các giờ học thay vì mọi lúc, mọi nơi.
Ở nhiều nền giáo dục mầm non trên thế giới, dạy trẻ khả năng giao tiếp là sự kết hợp của ba lĩnh vực: phát triển ngôn ngữ, hình thành tiền đề cho hoạt động đọc, viết và phát triển các loại hình nghệ thuật (tạo hình, âm nhạc và múa…) ; khả năng giao tiếp cũng cần được hiểu là bao gồm cả khía cạnh động cơ (mong muốn) và khía cạnh kỹ năng (khả năng) kết nối với người lớn và bạn bè để trao đổi ý tưởng, suy nghĩ và tình cảm
I.Một số giải pháp phát triển khả năng giao tiếp cho trẻ mầm non
 1. Phát triển kỹ năng giao tiếp nơi trẻ mầm non
Vì vậy, trong chương trình giáo dục MG, thì các trò chơi chung và những hoạt động như đóng kịch ( theo các câu chuyện kể ) và chơi các trò chơi sắm vai chính là để tập cho trẻ phát triển các kỹ năng giao tiếp xã hội.
Trong phạm vi gia đình thì chúng ta nênthường xuyên dẫn trẻ đi chơi ngoài công viên, tạo điều kiện cho trẻ mời bạn bè về nhà cùng chơi với nhau dưới sự sắp xếp và gợi ý của bố mẹ là những biện pháp giúp trẻ phát triển các kỹ năng giao tiếp với bạn bè của các em.

Để giúp trẻ phát triển kỹ năng chơi với các trẻ khác, chính chúng ta nên chơi với trẻ và tập cho các bé những cách chơi mang tính lần lượt, thay phiên nhau : Mẹ vẽ một vòng, bé vẽ một vòng – mẹ xếp một khối gỗ, bé xếp một khối khác lên… hay chơi những trò chơi buôn bán, mẹ là người mua hàng, bé là người bán hàng … Khi trẻ đã quen những trò chơi cùng nhau như thế, thì khi đến lớp sẽ dễ dàng tham gia các hoạt động cùng với các bạn hơn.
2. Giúp trẻ những ứng xử thích hợp:
Tính cách mỗi trẻ mỗi khác, có những trẻ hoạt bát linh động nhưng cũng có những trẻ chậm chạp, thụ động hoặc quá nóng nảy, hiếu động… Vì thế, chúng ta cần phải biết rõ tính cách của con em mình để có thể cho các chơi với những người bạn thích hợp với cá tính hầu tránh xẩy ra những va chạm về tính cách.
Nhưng trong các trường hợp nếu có xảy ra các va chạm thì chúng ta cũng không nên vì lòng thương con mà trở nên thiếu khách quan, có những ứng xử thiên lệch, bao che cho con mình, vì điều đó tuy giúp cho các em có những kết quả nhất thời nhưng sẽ để lại những hậu quả tai hại về sau trong sự phát triển nhân cách của trẻ. Khi hai trẻ cùng gây gổ, thì chúng ta nên tách các em ra và phê bình hành vi của các em như “ôi, giàng nhau đồ chơi là không tốt đâu, mẹ không thích chút nào” chứ không phê bình bản thân đứa trẻ : Con tệ quá, sao lại giành đồ chơi của bạn như thế ?” hay có phản ứng tệ hơn : ” Thôi, đừng thèm chơi với bạn đó nữa, về nhà mẹ cho đồ chơi đẹp hơn”.

Kỹ năng giao tiếp là một trong những kỹ năng nền tảng để giúp trẻ nhận biết các giá trị sống và hình thành các kỹ năng sống – Vì thế cần được quan tâm và giúp trẻ phát triển một cách tiệm tiến – từng bước một trong suốt chiều dài phát triển nhân cách của trẻ.
 Thực chất, để phát triển khả năng giao tiếp cho trẻ mầm non không đòi hỏi cơ sở vật chất ở mức cao hay sự đầu tư chuẩn bị các hoạt động, trải nghiệm học tập công phu từ phía giáo viên. Điều cần thiết nhất là giúp giáo viên thấy được tầm quan trọng của phát triển khả năng giao tiếp của trẻ để dành sự quan tâm thích hợp để phát triển khả năng giao tiếp cho trẻ. Cũng cần giúp giáo viên hiểu rõ các thành phần cấu thành khả năng giao tiếp và tiếp theo là các phương pháp, sách lược thích hợp để tác động, nuôi dưỡng và phát triển khả năng giao tiếp cho trẻ mầm non. Ở phần này bài viết chú trọng những giải pháp đang bị bỏ qua hoặc chưa được chú trọng thích đáng trong thực tế giáo dục mầm non hiện nay.
Trước hết, cách tốt nhất để giúp trẻ phát triển khả năng giao tiếp là trẻ cơ hội thường xuyên (hàng ngày) thực hành những kĩ năng đã biết và học hỏi những kĩ năng giao tiếp mới. Bản thân các hoạt động hàng ngày ở trường mầm non cho giáo viên vô số cơ hội phong phú để tác động lên khả năng giao tiếp của trẻ. Ví dụ, trong giờ ăn xế giáo viên có thể đưa ra nhiều câu hỏi mở khác nhau để kích thích trẻ chia sẻ: “Các con thích nhất những món ăn xế nào?”, “Ở nhà các con thích ăn gì?” hoặc khuyến khích trẻ tham gia trò chuyện về màu sắc, mùi vị của nhiều món ăn khác nhau. Chỉ cần có sự quan tâm, trong khi lập kế hoạch giáo viên có thể tích hợp các cơ hội phát triển khả năng giao tiếp cho trẻ vào nhiều loại hình hoạt động diễn ra trong ngày, vào các thời điểm khác nhau. Tuy vậy, nên tránh tích hợp một cách đều đều và gượng ép, hãy chọn những cơ hội thuận lợi và thú vị nhất. Trẻ cần được học các kỹ năng giao tiếp và nuôi dưỡng hứng thú chia sẻ qua những trải nghiệm thú vị, vui vẻ.
Môi trường giao tiếp và sự tác động của người lớn rất quan trọng với sự phát triển khả năng giao tiếp của trẻ. Trẻ cần một môi trường xã hội vừa khuyến khích vừa hỗ trợ trẻ chia sẻ Một số biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả giáo viên có thể thực hiện để kích thích và hỗ trợ giao tiếp của trẻ bao gồm: luôn đáp lại các biểu hiện và nỗ lực giao tiếp của trẻ (dù bằng lời nói hay âm thanh, cử chỉ, ánh nhìn…); thường xuyên trò chuyện với trẻ và lắng nghe trẻ; khai thác / tạo ra các tình huống hàng ngày để giúp trẻ phát triển kỹ năng giao tiếp; giúp trẻ nhận biết tác dụng và cách sử dụng các phương tiện giao tiếp phi ngôn ngữ; giáo viên nhận biết và tôn trọng tình cảm ở đứa trẻ đồng thời dạy trẻ cách thể hiện mong muốn và tình cảm của mình; diễn đạt thành lời các hoạt động thường ngày của giáo viên và trẻ ở trường mầm non; giáo viên cần là hình mẫu tốt cho trẻ (hình mẫu ở đây được hiểu cả về phát âm, sử dụng từ và câu cũng như thái độ, lịch sự và nhã nhặn trong giao tiếp).
Để lựa chọn giải pháp thích hợp, giáo viên cần quan sát trẻ, trao đổi với phụ huynh, sử dụng checklist và có thể cả test để đánh giá trẻ, để thu thập thông tin về sự phát triển chung của trẻ, các mối quan tâm và hứng thú của trẻ. Giáo viên cũng cần tính tới nhiều yếu tố cá nhân. Khả năng giao tiếp của trẻ có thể bị chi phối bởi các mặt phát triển khác: các vấn đề của bộ máy nghe và phát âm ảnh hưởng tới sự phát triển ngôn ngữ, một số đặc điểm hình thể không thuận lợi cũng có thể trở thành mặc cảm làm cho trẻ e dè trong giao tiếp. Môi trường sống và văn hóa gia đình, khí chất và cơ cấu của các loại hình trí thông minh ở trẻ (ở mỗi trẻ sẽ có một số loại hình trí thông minh nổi trội hơn các loại còn lại – theo thuyết trí thông minh đa dạng của Howard Gardner) cũng cần được giáo viên tính tới khi đánh giá mức độ khả năng giao tiếp của trẻ và đưa ra các tác động thích hợp.
Sau đây là 10 cách ứng xử và giao tiếp với trẻ em mầm non mà giáo viên cần lưu ý:
• Nói chuyện với trẻ trong quá trình dạy dỗ. Cần thay đổi ngữ điệu và giọng nói sao cho phù hợp với nội dung và hoàn cảnh khi giao tiếp.
• Gọi tên trẻ và khuyến khích trẻ xưng tên cũng như gọi tên người khác khi giao tiếp.
• Khuyến khích trẻ bắt chước phát âm những từ mới. Giúp trẻ mở rộng câu.
• Là mẫu những hành động khi giao tiếp kèm theo lời nói để trẻ học theo: chào, tạm biệt, đồng ý, cảm ơn,…
• Sử dụng các đồ dùng học tập, đồ chơi để làm phương tiện phát triển kĩ năng giao tiếp cho trẻ: giúp trẻ phát triển ngôn ngữ và phương tiện giao tiếp phi ngôn ngữ (nét mặt, cử chỉ, các điệu bộ khi chơi,…)
• Hướng dẫn cho trẻ biết cách dùng các câu hỏi và câu trả lời khi giao tiếp như Đâu? Cái gì? Con gì? Làm gì? Ai đây? Và kiên nhẫn đợi bé trả lời câu hỏi.
• Cùng trẻ chơi những trò chơi dân gian, đọc các bài thơ, bài đồn dao…nhằm tạo sự thân thiết giữa cô và trẻ.
• Cùng trẻ đọc sách, xem tranh. Kết hợp với việc hỏi han và trò chuyện về các nhân vật trong sách, trong tranh, giúp trẻ bộc lộ cảm xúc bằng điệu bộ, cử chỉ, ánh mắt,…
• Sử dụng các chú rối để trò chuyện hay kể chuyện cho trẻ nghe.
• Tập cho trẻ giao tiếp với các bạn cùng trang lứa và mọi người xung quanh để rèn cho trẻ sự mạnh dạn, tính cởi mở khi giao tiếp.
Là một người giáo viên sư phạm mầm non, hãy luôn trang bị cho mình một kỹ năng ứng xử, giao tiếp khéo léo, tâm lý để làm một tấm gương sáng cho trẻ học tập, noi theo.

Người viết: Giáo viên – Nguyễn Thị Lâm Thương