Các giai đoạn phát triển ngôn ngữ
• Tiền chủ ý ( 1-8 tháng tuổi ở trẻ thông thường ) ( Pre-intentional ) : Chưa có chủ ý, trẻ sơ sinh chưa tăng trưởng những kỹ năng và kiến thức nhận thức trong hoạt động và sinh hoạt
• Tiền ngôn ngữ ( Pre-linguistic ) : tiếp xúc có chủ ý nhưng chưa tiếp xúc bằng lời ( 9 – 18 tháng tuổi ở trẻ thông thường )
• Bắt đầu hình thành ngôn ngữ ( Emerging language ) : những từ tiên phong đến những tổng hợp hai ba từ ( 18 – 36 tháng )
• Phát triển ngôn ngữ (Developing language): ngôn ngữ bậc mẫu giáo: tổ hợp từ đến hình thành các mẫu câu (36 tháng đến 5 tuổi)
Bạn đang đọc: Các phương pháp can thiệp rối loạn ngôn ngữ cho trẻ em – Trung Tâm Phục Hồi Chức Năng VinaHealth
• Ngôn ngữ cho việc học ( Language for learning ) : độ tuổi đi học, mở màn tăng trưởng khái niệm đọc viết ( literacy skills )
• Ngôn ngữ nâng cao ( Advanced language ) : bậc trung học và cao hơn
Các đặc điểm của trẻ ở giai đoạn tiền ngôn ngữ (9-18 tháng)
• Sử dụng những vật phẩm quen thuộc : biết muỗng dùng để ăn, búa dùng để đóng đinh, v.v. .
• Bắt đầu tăng trưởng tiếp xúc có chủ ý ( nhưng chưa bằng lời nói )
• Giao tiếp số lượng giới hạn trải qua cử chỉ và / hoặc phát ra âm thanh ( không phải từ ngữ )
• Hiểu số lượng giới hạn những từ quen thuộc ( mama, baba, ăn, v.v … )
• Giới hạn khoanh vùng phạm vi của những công dụng ngữ dụng
• Nói từ đơn hoặc tổng hợp 2-3 từ ( ăn cơm, uống nước, xe chạy, v.v. ). Nếu trẻ nói được cụm từ dài hơn hoặc thành câu -> trẻ ở quy trình tiến độ khởi đầu tăng trưởng ngôn ngữ
Các đặc điểm của trẻ ở giai đoạn bắt đầu hình thành ngôn ngữ (18-24 tháng)
• Gia tăng tần suất sử dụng và khoanh vùng phạm vi những công dụng ngữ dụng ( pragmatic functions )
• Sử dụng từ đơn và những tổng hợp từ để tiếp xúc
• Gia tăng những âm lời nói
• Hiểu những danh từ, động từ và tổng hợp từ : tên những vật phẩm, những từ chỉ hành vi, v.v. .
• Trẻ sử dụng những “ kế hoạch ngôn ngữ ” để hiểu những câu dài, phức tạp
• Phát triển chơi hình tượng ( symbolic play )
• Các đặc thù của trẻ ở tiến trình tăng trưởng ngôn ngữ ( 2 – 5 tuổi )
• Có sử dụng những cấu trúc câu đơn thuần, nhưng chưa hoàn hảo
• Số từ vựng nói được hơn 50 từ ở trẻ 2 tuổi, có sự phối hợp những tổng hợp từ
Các phương pháp can thiệp rối loạn ngôn ngữ cho trẻ em
( thường vận dụng cho quy trình tiến độ khởi đầu hình thành ngôn ngữ và tiến trình tăng trưởng ngôn ngữ )
Dựa theo mức độ tự nhiên của phương pháp, những phương pháp can thiệp rối loạn ngôn ngữ cho trẻ nhỏ được chia ra làm 3 loại chính :
Tự nhiên nhất:
Lấy trẻ làm TT ( Child-centered )
Phương pháp động / tích hợp ( Hybrid approach )
Không tự nhiên nhất
Trị liệu viên chỉ huy ( Clinician – directed )
Phương pháp CD – trị liệu viên chỉ đạo (Clinician – Directed)
Trong phương pháp này, trị liệu viên sẽ trấn áp gần như mọi việc trong trị liệu, từ lựa chọn đồ vật, đồ chơi, sử dụng những đồ vật, những mô hình và tần suất củng cố khen ngợi cũng như sửa sai, những câu vấn đáp nào của trẻ sẽ được đồng ý, v.v. .
Phương pháp này thường được dùng khi tiềm năng can thiệp cần có sự lặp lại nhiều lần từ trẻ, như trong can thiệp âm lời nói : ( speech intervention ) vd : tập cho trẻ nói âm k, r, l, v.v … Tuy nhiên đây là phương pháp không tự nhiên nhất vì trị liệu viên đóng vai trò là người chỉ huy trị liệu và trị liệu thường diễn ra trong thiên nhiên và môi trường có tính trấn áp cao .
2 kỹ thuật phổ biến theo phương pháp clinician directed:
Drill (học vẹt):
– Trị liệu viên đưa ra hướng dẫn để trẻ triển khai theo : ( “ Con lặp lại tên vật phẩm sau khi cô làm mẫu ” hoặc “ Con nói / k /, / g /, gà, v.v … )
– Trị liệu viên hoàn toàn có thể dùng hình ảnh và / hoặc làm mẫu để trẻ triển khai theo : vd : Trị liệu viên chỉ vào hình ảnh và nói : “ Con gấu ”
– Trị liệu viên chờ đón một khoảng chừng thời hạn cho trẻ tâm lý và vấn đáp .
– Nếu trẻ vấn đáp đúng, trị liệu viên hoàn toàn có thể củng cố bằng lời khen và làm mẫu lại cho trẻ “ Con nói giỏi lắm / Đúng rồi. Con gấu ” và / hoặc tích hợp với khen thưởng hiện vật : vd : Tặng Ngay cho trẻ 1 sticker / giấy dán hình, tích lũy đủ số lượng stickers trẻ sẽ được chọn 1 món đồ chơi vào cuối buổi trị liệu trong thùng đồ chơi .
– Nếu trẻ vấn đáp chưa đúng, trị liệu viên phản hồi ngay lập tức và tránh phản hồi xấu đi như : “ Không đúng / Con sai rồi. ” Thay vào đó trị liệu viên hoàn toàn có thể phản hồi tích cực và làm mẫu lại cho trẻ : vd trẻ nói “ con chó ” thay vì “ con gấu ”, trị liệu viên hoàn toàn có thể nói : “ Con nói gần đúng rồi. Để cô nói lại thử xem lần sau con có nhớ không nha. Con gấu. ”
– Sau đó, trị liệu viên chờ đón phản hồi từ trẻ và lặp lại sự củng cố hoặc phản hồi .
Drill play (Học vẹt qua trò chơi)
– Phương pháp này tựa như như drill, chỉ khác là trị liệu viên phối hợp với những game show để tăng tính tương tác và làm cho trẻ có hứng thú hơn .
– Vd : chơi câu cá, chơi bowling, chơi đá banh, chơi đồ phòng bếp, v.v, tùy theo sở trường thích nghi và độ tuổi của trẻ .
– Cách triển khai : vd trong phương pháp chơi đá banh, trị liệu viên hoàn toàn có thể đặt những chiếc cốc giấy thành hàng với những bức hình vật phẩm mà trị liệu viên muốn trẻ nói theo. Mỗi lần trẻ đá banh làm đổ những chiếc cốc, trị liệu viên cùng trẻ tới tích lũy những bức hình và trẻ sẽ nói tên những bức hình trước khi đến lượt đá banh tiếp theo .
Phương pháp cc – lấy trẻ làm trung tâm (child-centered)
Đây là phương pháp trị liệu viên sẽ đi theo sự dẫn dắt của trẻ. Trị liệu viên sẽ từ đó mà phản hồi với hành vi tiếp xúc của trẻ trong những ngữ cảnh tiếp xúc tự nhiên. Không giống với phương pháp CD, trong phương pháp này, trẻ không cần phải cung ứng lại với tiếp xúc của trị liệu viên ( nếu trẻ có phân phối thì tốt, không thì không ép trẻ phải nói theo, làm theo mẫu ) .
Phương pháp này hướng đến việc thôi thúc ngôn ngữ cho trẻ một cách gián tiếp. Ưu điểm của phương pháp này là tiếp xúc với trẻ được thực thi trong một thiên nhiên và môi trường rất tự nhiên. Trị liệu viên phần đông không can thiệp vào đồ vật, đồ chơi trong trị liệu hay định hình sự củng cố, phản hồi của mình cho ngôn ngữ với trẻ. Chính thế cho nên mà một trong những khuyết điểm của phương pháp này là trị liệu viên hoàn toàn có thể sẽ không triển khai được những tiềm năng của mình trong buổi trị liệu, do thường phải nương theo sự dẫn dắt của trẻ .
Phương pháp CC hoàn toàn có thể được vận dụng trong những buổi trị liệu để lượng giá, làm quen với trẻ hoặc hướng đến tiềm năng ngôn ngữ trong ngữ cảnh tự nhiên nhất hoàn toàn có thể cho trẻ .
Các kỹ thuật phổ biến của phương pháp CC: (nên nhớ trong phương pháp CC, trẻ không cần phải đáp ứng lại với trị liệu viên)
Nói một mình (self-talk)
Trong self-talk, trị liệu viên miêu tả hành vi của bản thân trong khi tham gia chơi song song với trẻ. Nếu trẻ đang chơi xây nhà từ khối gỗ, trị liệu viên cũng bắt chước xây nhà với những khối gỗ và vừa làm vừa nói : “ Cô đang xây nhà. Cô đang xây nhà đây. Nhà với những khối gỗ. Các khối gỗ của cô nè. Con thấy không ? Nhà cô cao. Nhà có hành lang cửa số. ”
Self-talk giúp trị liệu viên liên kết giữa lời nói và hành vi. Bằng cách làm theo những hành vi của trẻ và nói về những hành vi đó của bản thân, trị liệu viên làm mẫu cho việc đưa ra nhận xét cho hành vi là như thế nào .
Nói song song (parallel talk)
Trị liệu viên miêu tả hành vi của trẻ, giống như ta đang tường thuật cho trẻ nghe. Lấy cùng 1 ví dụ là chơi xây nhà từ khối gỗ, trị liệu viên sẽ nhìn trẻ làm và nói : “ Con đang xây nhà. Con đang lấy khối gỗ nè. Để khối gỗ lên đây. Nhà cao rồi. Con xây một cái nhà cao. Cao ơi là cao ! ”
Self-talk và parallel talk rất có ích so với trẻ chưa nói được. Trị liệu viên sử dụng phương pháp này sẽ tạo ra thời cơ làm mẫu gián tiếp một cách tôi đa cho trẻ, và cũng để trẻ có thời cơ sử dụng những từ, cụm từ hay câu trong hội thoại. Khi trẻ mở màn có cung ứng, trị liệu viên hoàn toàn có thể tích hợp với những kỹ thuật khác trong cùng phương pháp CC, hay theo phương pháp động ( Hybrid approach ) .
Bắt chước (imitation)
Thường tất cả chúng ta hay có khuynh hướng nhu yếu trẻ tái diễn hay làm theo những gì tất cả chúng ta nói / làm trong buổi trị liệu. Với kỹ thuật này, tất cả chúng ta sẽ là người lặp lại những gì trẻ nói / làm, với mục tiêu tạo điều kiện kèm theo cho trẻ sử dụng ngôn ngữ tức thời một cách tối đa. Trẻ càng nói nhiều thì sẽ càng có thời cơ để trẻ thực hành thực tế những kiến thức và kỹ năng ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp và tất cả chúng ta cũng sẽ có thêm thời cơ đưa ra phản hồi .
Nếu trẻ lặp lại sự bắt chước của ta từ trẻ, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể dựa vào đó mà lan rộng ra ra với những cung ứng để gián tiếp thôi thúc ngôn ngữ cho trẻ. Hoặc chúng ta hoàn toàn có thể liên tục lặp lại theo trẻ như một cách giúp trẻ tăng trưởng nền tảng cơ bản cho kiến thức và kỹ năng chờ đến lượt qua lại ( taking-turns ) trong hội thoại .
Mở rộng ngữ pháp (expansions)
Trong kỹ thuật này, trị liệu viên sẽ dựa vào phản hồi của trẻ để lan rộng ra câu cho trẻ. Vd : nếu trẻ cho búp bê nằm trên giường và nói : ” Búp bê ngủ ” trị liệu viên sẽ lan rộng ra thành một câu vừa đủ ngữ pháp từ lời trẻ nói : “ À, búp bê đang ngủ. ”
Mở rộng ngữ nghĩa/từ vựng (extensions):
Trong kỹ thuật này, trị liệu viên sẽ dựa vào phản hồi của trẻ để lan rộng ra câu cho trẻ. Vd : nếu trẻ cho búp bê nằm trên giường và nói : ” Búp bê ngủ ”, trị liệu viên sẽ lan rộng ra thành một câu có liên đến ngữ cảnh mà trẻ đang chơi : “ Búp bê nhắm mắt rồi. ” “ Búp bê mệt. ”
Mở rộng và thu gọn (buildups and breakdowns)
Với kỹ thuật này, trị liệu viên sẽ dựa vào phản hồi của trẻ để lan rộng ra câu và sau đó thu ngắn lai. Vd : nếu trẻ cho búp bê nằm trên giường và nói : ” Búp bê ngủ ” trị liệu viên sẽ phản hồi : “ Đúng rồi, búp bê đang ngủ. Em búp bê. Em đang ngủ. Đang ngủ. Búp bê đang ngủ. Búp bê. ”
Thay đổi mẫu câu ( recast sentences )
Trong kỹ thuật này, trị liệu viên sẽ dựa vào phản hồi của trẻ để đổi khác hình thái của câu. Vd : nếu trẻ cho búp bê nằm trên giường và nói : ” Búp bê ngủ ” trị liệu viên sẽ phản hồi bằng 1 câu hỏi : “ Búp bê đang ngủ sao ? ” hay “ Búp bê có ngủ không ? ” hoặc câu phủ định : “ Búp bê không ngủ. ”
Phương pháp động / Hybrid Approach (HA)
Đây là phương pháp tích hợp giữa CD và CC để vẫn giữ tính tự nhiên trong tương tác với trẻ, nhưng nâng cao tính cấu trúc sắp xếp cho buổi trị liệu
Hybrid approach có 3 đặc điểm chính:
– Tập trung vào những tiềm năng can thiệp ngôn ngữ đơn cử cho trẻ sau quy trình lượng giá .
– Trị liệu viên trấn áp trong việc lựa chọn những hoạt động giải trí và đồ vật trị liệu nhưng vẫn hướng trẻ và tạo thời cơ cho trẻ có những phản hồi tức thời ( spontaneous responses ) cho những tiềm năng can thiệp .
– Trị liệu viên sử dụng những hình thức thôi thúc ngôn ngữ không riêng gì để phản hồi lại tiếp xúc của trẻ, mà còn để làm mẫu và tập trung chuyên sâu vào những tiềm năng can thiệp .
Một số kỹ thuật chính trong HA
Kích thích tập trung chuyên sâu ( Focused stimulation ) : Trong kỹ thuật này, trị liệu viên sắp xếp toàn cảnh hoạt động giải trí tiếp xúc để thôi thúc trẻ phản hồi tức thời đúng theo những tiềm năng đã để ra. Lưu ý là mặc dầu làm mẫu và phản hồi cho trẻ, nhưng trị liệu viên không bắt trẻ phải lặp lại theo cấu trúc đúng như phương pháp CD .
Ví dụ : dạy trẻ về giới từ : trong, ngoài ,
Trị liệu viên : Bây giờ mình sẽ cho những bạn thú đi ngủ nha. Bạn voi ở ngoài hộp. Bạn Voi ở trong hộp rồi. Bạn Mèo ở đâu rồi con ? ( chỉ vào mèo ở ngoài hộp )
Trẻ : Ở ngoài hộp .
Trị liệu viên : Đúng rồi, bạn mèo ở ngoài hộp. Bạn gấu cũng ở ngoài hộp. Con muốn bạn ếch ở đâu ?
Trẻ : Bạn ếch ( không sử dụng giới từ )
Trị liệu viên : ( vẫn phản hồi ngay lập tức và làm mẫu thêm cho trẻ mà không cần trẻ phải lặp lại ) À, bạn ếch ở ngoài hộp. Giờ bạn ếch ở trong hộp. Bạn cọp thì … ( bỏ cọp vào hộp và ngưng lại không nói nữa )
Trẻ : Cọp trong hộp .
Trị liệu viên : ( phản hồi ghi nhận và lại làm mẫu thêm ) : Chính xác. Bạn cọp trong hộp. Mình coi lại coi bạn nào ở trong hộp nữa. Bạn voi ở trong hộp .
Cấu trúc dọc ( vertical structuring ) : là một kỹ thuật lan rộng ra ngôn ngữ cho trẻ theo những tiềm năng lựa chọn sẵn giống như kích thích tập trung chuyên sâu. Theo phương pháp này, tất cả chúng ta sẽ thấy trị liệu viên phản hồi lại với lời nói chưa hoàn chính của trẻ bằng những câu hỏi và mẫu câu lan rộng ra .
Ví dụ : Trẻ được cho xem 1 bức tranh về sở thú :
Trị liệu viên : Con nhìn nè. Nói cho cô nghe con thấy gì trong tranh ( Nếu trẻ không có phản hồi, hoàn toàn có thể kiểm soát và điều chỉnh câu hỏi đơn cử hơn ). [ Chỉ vào chú voi đang ăn mía ] Con thấy gì ở đây nè ?
Trẻ : Con voi .
Trị liệu viên : Đúng rồi, con voi đang làm gì ha ?
Trẻ : Ăn .
Trị liệu viên : Con giỏi lắm. Voi ăn. Con voi đang ăn mía .
Trị liệu theo ngữ cảnh ( script therapy ) : phối hợp trị liệu trong những hoạt động giải trí thường ngày của trẻ như ăn cơm, thay quần áo, tắm rửa. v.v.
Để khám phá kỹ hơn về phương pháp tập luyện cho trẻ chậm nói, bạn hãy đọc bài viết này nhé : Trẻ chậm nói
Lời người dịch:
Không có trẻ nào giống trẻ nào cũng như không có phương pháp nào là tuyệt vời và hoàn hảo nhất. Trị liệu viên nên tùy theo trẻ mà có sự linh động phối hợp giữa những phương pháp trong việc can thiệp ngôn ngữ và lời nói cho trẻ. Đây là thông tin lược dịch từ tàI liệu nước ngoàI nên chỉ mang tính tìm hiểu thêm. Thông tin được san sẻ phi lợI nhuận. Xin sung sướng không san sẻ thông tin cho những mục tiêu thương mại .
Xin cảm ơn .
Nguồn: Paul, R. & Norbury, C. F. (2012)
Language disorders: from Infancy through Adolescence (4th ed.) St. Louis, M.S.: Elsevier
Người dịch: Nguyễn Mai Hoàn Thành
Tính linh động và sự sáng tạo trong trị liệu sẽ giúp trị liệu viên tìm ra các hoạt động, phương pháp và các mục tiêu trị liệu có tính chức năng cao nhất cho trẻ!
Source: https://futurelink.edu.vn
Category: Giảng dạy